Αναμνήσεις από… διηγήσεις της μητέρας μας.

Δράμα 8 Απριλίου 1951. Στο σαλόνι του σπιτιού, στην αγκαλιά του πατέρα μας, περίμενα και εγώ τη γέννησή του. Γεννήθηκε ο μικρός Βασίλης. Χαμόγελα, ευχές και κεράσματα.

Οι Αναμνήσεις μου

Εικόνες… φωτογραφίες από χαρούμενες oικογενειακές στιγμές. Τα πρώτα παιχνίδια στο παιδικό μας δωμάτιο, στη γειτονιά, στο βουνό και στη θάλασσα.

Αγόρι ζωηρό, παιδί με ανησυχίες και ερωτήσεις. Επίμονες ερωτήσεις, στις Κυριακάτικες βόλτες με τους γονείς μας, μαθηματικού και γενικού ενδιαφέροντος. Ξεχώριζε για την ώριμη σκέψη του. Θυμάμαι τον πατέρα μας να αναφέρει περήφανος τα επαινετικά λόγια του δασκάλου των δύο τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου. Λόγια που επαληθεύτηκαν.

Ο μικρός Βασίλης μεγάλωνε και ήταν πάντα το “καλό παιδί”, ο “καλός μαθητής” και το “καμάρι” μας. Με τις εισαγωγικές εξετάσεις στο Λύκειο και οι πρώτες διακρίσεις. Χαρακτήρας και μαθητής Άριστος. Βαθμός Απολυτηρίου Είκοσι (20). 1ο Πανελλήνιο Βραβείο Πρακτικής Κατεύθυνσης Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας έτους 1969.

Φθινόπωρο 1969. Εισαγωγή με τη μεγαλύτερη Πανελλήνια βαθμολογία στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Α.Π.Θ. Χαρά και ικανοποίηση στην Οικογένεια. Πόσο περήφανη ένιωσα, για τον αδελφό μου, στην τελετή Ορκωμοσίας Πρωτοετών.

Ιούλιος 1973. Νέα Ορκωμοσία. Αποφοίτων τώρα. Στρατιωτική θητεία και αποστολή αιτήσεων σε Πανεπιστήμια της Αμερικής. Πολλές οι θετικές απαντήσεις για υποτροφία. Επιλογή του Πανεπιστημίου του Chicago.

Φθινόπωρο 1974. Αναχώρηση για Αμερική. Πολλές οι ανησυχίες μητέρας και αδελφής. Μα περισσότερες οι χαρές για την εκεί πρόοδό του.

1980. Επιστροφή στην Ελλάδα στο Α.Π.Θ. Κοινή διαβίωση με την οικογένειά μου και την μητέρα μας. Χρόνια Ευλογημένα για όλους.

Με την εκλογή του το 1982 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ξαναβρεθήκαμε.

Έκδοση του “Περί Αστέρων και Συμπάντων”.

Πολλές και ωραίες οι αναμνήσεις εκείνης της εποχής στο νησί.

Στοργικός γιος, αδελφός και θείος.

Ηράκλειο 27 Νοεμβρίου 1990. Ένα βόλι και… το τέλος μιας “Ζωής”. Μιας “Ζωής” σχετικά μικρής σε διάρκεια. Μιας “Ζωής” που άφησε το “Στίγμα” της.

Στην εισαγωγή του βιβλίου του “The Mathematical Theory of Black Holes”, ο S. Chandrashekhar αναφέρει:

“...Of my indebtedness to Basilis Xanthopoulos, I can make no adequate acknowledgement. He undertook, gladly, the formidable task of reading the entire book in several stages of the manuscript and checking the mathematical developments. But his help went much beyond that: besides his original contributions included in Chapters 4 ($25), 5 (& 42), 6 (& 57), 7 (&60) and 11 (& 109), his critical appraisal was always invaluable.”
[Μετάφραση] “.. Δε μπορώ να αναγνωρίσω επαρκώς πόσο υπόχρεος είμαι στο Βασίλη Ξανθόπουλο. Ανέλαβε, με χαρά, το τρομερό καθήκον να διαβάσει ολόκληρο το βιβλίο σε διάφορα στάδια του χειρογράφου και να ελέγξει τις μαθηματικές εξελίξεις. Αλλά η βοήθειά του ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτό: εκτός από τις πρωτότυπες συνεισφορές του, που περιλαμβάνονται στα Κεφάλαια 4 ($ 25), 5 (& 42), 6 (& 57), 7 (& 60) και 11 (& 109), η κριτική αξιολόγησή του ήταν πάντα ανεκτίμητη.”

Στον πρόλογο του 6ου τόμου “Selected papers of S. Chandrashekhar”, η εισαγωγή του οποίου είχε γραφεί από τον Β. Ξανθόπουλο και εκδόθηκε το 1991, ο S. Chandrashekhar αναφέρει:

“Basilis Xanthopoulos was shot to death in an unspeakable act of violence on the evening of 27 November 1990 while he was giving a seminar lecture on advanced computing to his senior colleagues at the Research Center of the University of Crete (Iraklion, Greece). And so ended without warning, a life of love and joy, rich in promise.
Basilis and I collaborated on a variety of scientific subjects almost continuously from 1978, when he was a graduate student, to the present. Some of the results of that collaboration are presented in this volume. The enduring personal friendship that emerged is amply present in the warm and generous forward that Basilis wrote for this volume (and for which I am deeply grateful).
My association with Basilis is the most binding in all my sixty years of science.
On the evening of 28 November my wife and I listened on our phonograph to the second and the third movements of Eroica in a renewal of our dedication to a dear departed friend.”
[Μετάφραση] “Ο Βασίλης Ξανθόπουλος πυροβολήθηκε θανάσιμα σε μια ανείπωτη πράξη βίας το απόγευμα της 27ης Νοεμβρίου 1990, ενώ έδινε σεμινάριο σε προχωρημένες υπολογιστικές μεθόδους στους συναδέλφους του στο Κέντρο Ερευνών του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ηράκλειο, Ελλάδα). Και έτσι τελείωσε χωρίς προειδοποίηση, μια ζωή αγάπης και χαράς, πολλά υποσχόμενη.
Ο Βασίλης και εγώ συνεργαστήκαμε σε μια ποικιλία επιστημονικών θεμάτων σχεδόν συνεχώς από το 1978, όταν ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής, μέχρι σήμερα. Μερικά από τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας παρουσιάζονται σε αυτόν τον τόμο. Η διαρκής προσωπική φιλία που προέκυψε εμφανίζεται με αφθονία στο ζεστό και γενναιόδωρο πρόλογο που έγραψε ο Βασίλης για αυτόν τον τόμο (και για τον οποίο είμαι βαθύτατα υπόχρεος).
Η σχέση μου με τον Βασίλη είναι η πιο στενή στα εξηντα μου χρόνια στην επιστήμη.
Το απόγευμα της 28ης Νοεμβρίου, η σύζυγός μου και εγώ ακούσαμε με τον φωνογράφο μας το δεύτερο και τρίτο μέρος της “Eroica” [του Μπετόβεν] σε μια ανανέωση της αφοσίωσής μας σε έναν αγαπημένο φίλο που έφυγε.”

Ο επιβλέπων της διδακτορικής διατριβής του Βασίλη αναφέρει:

“If I had to choose one word to describe Basilis, it would be "charming".  Everyone who knew him liked him. Indeed, a remarkable number of people regarded Basilis as their "best friend".  Even though it has been so many years -- with so many students -- since he was at Chicago, I still have vivid memories of Basilis.  Let me give you one example of his ability to handle a difficult situation.

When Basilis came to Chicago, he wanted to work with Chandrasekhar.  But Chandra, at that time, was not taking students.  A number of other graduate students during this period were confronted with the same problem, and they all eventually gave up and worked elsewhere.  But Basilis found a solution.  He was officially attached to me, and indeed worked on several problems with me.  But he also found a problem of mutual interest with Chandra, and finally convinced Chandra to work on it with him.  So, for the bulk of his time here, Basilis in effect had two thesis supervisors, an arrangement that provided him with a diversity of views and accomplishments that few students achieve.  But it is also a delicate arrangement, for it has to be done with a certain amount of skill, to avoid hard feelings.  I don't know anyone, aside from Basilis, who could have pulled this off.

I will always remember fondly the time I had the privilege to know and work with Basilis Xanthopoulos.”

[Μετάφραση] “Αν έπρεπε να επιλέξω μια λέξη για να περιγράψω τον Βασίλη, θα ήταν "γοητευτικός". Όποιος τον γνώριζε τον συμπαθούσε. Πράγματι, ένας αξιοσημείωτος αριθμός ανθρώπων θεωρούσε τον Βασίλη ως τον «καλύτερο φίλο» τους. Παρόλο που έχουν περάσει τόσα χρόνια - με τόσους πολλούς μαθητές - από τότε που ήταν στο Σικάγο, έχω ακόμα ζωντανές αναμνήσεις από τον Βασίλη. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα της ικανότητάς του να χειρίζεται μια δύσκολη κατάσταση.

Όταν ο Βασίλης ήρθε στο Σικάγο, ήθελε να συνεργαστεί με τον Chandrasekhar. Αλλά ο Τσάντρα, εκείνη την εποχή, δεν έπερνε μαθητές. Ορισμένοι άλλοι μεταπτυχιακοί φοιτητές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αντιμετώπισαν το ίδιο πρόβλημα, και τελικά σταμάτησαν και εργάστηκαν αλλού. Αλλά ο Βασίλης βρήκε μια λύση. Ήταν επίσημα κάτω από τη δική μου επίβλεψη, και πράγματι δούλεψε σε πολλά προβλήματα μαζί μου. Αλλά βρήκε επίσης ένα πρόβλημα αμοιβαίου ενδιαφέροντος με τον Τσάντρα, και τελικά έπεισε τον Τσάντρα να συνεργαστεί μαζί του. Έτσι, για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του εδώ, ο Βασίλης είχε στην πραγματικότητα δύο επιβλέποντες της διατριβής του, μια ρύθμιση που του παρείχε μια ποικιλία απόψεων και τον οδήγησε σε επιτεύγματα που λίγοι μαθητές επιτυγχάνουν. Αλλά αυτή είναι επίσης ευαίσθητη ρύθμιση, γιατί πρέπει να γίνει με ένα ορισμένο επίπεδο δεξιοτήτων, ώστε να αποφευχθούν παρεξηγήσεις. Δεν ξέρω κανέναν, εκτός από τον Βασίλη, ο οποίος θα μπορούσε να το κάνει.

Θα θυμάμαι πάντα με αγάπη το χρόνο που είχα το προνόμιο να γνωρίζω και να συνεργάζομαι με τον Βασίλη Ξανθόπουλο.”

Με το Βασίλη γνωριστήκαμε στις αρχές του πρώτου εξαμήνου των σπουδών μας στο Μαθηματικό Θεσσαλονίκης, τον Οκτώβριο του 1969.
Ήταν όχι απλά ο πρώτος επιτυχών στο Τμήμα, αλλά είχε την καλύτερη βαθμολογία από όλους τους εισαχθέντες στα Ανώτατα  Ιδρύματα της χώρας, εκείνη τη χρονιά.
Σύντομα έμαθα, όχι φυσικά από το Βασίλη, ότι στο Δημοτικό δεν ήταν μαθητής του σχολείου, αλλά ο δάσκαλος τον είχε ως βοηθό του! Ως μαθητής του Λυκείου, τα απογεύματα δίδασκε στα φροντιστήρια του Στόκα, στη Δράμα, στους πρωινούς συμμαθητές του.
Ιστορική έμεινε η ορκωμοσία όλων των πρωτοετών του Α.Π.Θ. στη Ροτόντα. Ο Βασίλης διάβασε τον όρκο.
Μόλις είχαν αρχίσει τα μαθήματα, παρακολουθούμε, στο μεγάλο αμφιθέατρο της Σχολής, το μάθημα της “Παραστατικής Γεωμετρίας”. Ο διδάσκων δυσκολεύεται στην παρουσίαση της απόδειξης. Τότε ο Βασίλης σηκώνει το χέρι του και κατεβαίνει στον πίνακα και αποδεικνύει την πρόταση μέσα σε λίγα λεπτά. Το τι ακολούθησε δεν περιγράφεται. Επί πέντε λεπτά, ένα συνεχόμενο χειροκρότημα! Όλοι οι φοιτητές ρωτούσαν ποιος είναι αυτός ο φοιτητής.
Ήταν ο καλύτερος της γενιάς μας.
Μετά το πέρας των προπτυχιακών μας σπουδών, ο Βασίλης υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στο Νευροκόπι και εγώ, από τον Απρίλιο του 1974, στο αντίσκηνο στις Καστανιές του Έβρου. Δεν δικαιούμαι άδειας και, με την επιστράτευση, η ψυχολογική μου κατάσταση είναι χάλια. Ο Βασίλης τα καταφέρνει, παίρνει διήμερη και, ενώ θα μπορούσε να ξεκουραστεί στο σπίτι του  και να δει τη μητέρα και την αδελφή του, επισκέπτεται εμένα για συμπαράσταση. Αυτός ήταν ο Βασίλης!
Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να προσθέσω περισσότερα. Πρώτα απ’ όλα ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Ας μου επιτραπεί η σταχυολόγηση μερικών σκέψεών του από την αρχική, συνολικά πλούσια, αλληλογραφία μας:

• “Είναι και το γεγονός ότι κάτι τέτοιες μέρες θυμόμαστε πιο έντονα ότι η ζωή μας περνά, μια που φορτωνόμαστε ακόμη ένα χρόνο στην πλάτη μας. Και οι πιό αισιόδοξοι υπολογισμοί λένε ότι το τρίτο της ζωής μας πέρασε.” Δράμα 31-12-1973
• “Η ζωή πρέπει να έχει και δύναμη και αξία.” Δράμα 14-2-1974
• “Σήμερα κέρδισα 6 μπύρες από τον Καθηγητή μας της Κβαντομηχανικής, γιατί υπολόγισα τη σειρά ... Είχε το αποτέλεσμα, αλλά δεν ήξερε πώς βγαίνει.” Chicago 27-2-1975
• “Οι 'Έλληνες είχαμε καταπληκτική επιτυχία, δίναμε 5 και κερδίσαμε 5-0, αυτό δεν έχει ξαναγίνει. Φαντάσου ότι έδιναν 29 και πέρασαν συνολικά 17.” Chicago 23-6-1975. (Αφορά στις εξετάσεις του μεταπτυχιακού.)

Ο Δάσκαλός  μου, ο Βασίλης Ξανθόπουλος, ήταν λαμπρό μυαλό, είχε διεισδυτική ματιά, σε ταξίδευε με τον  πιο γλυκό τρόπο στα έγκατα της  γνώσης. Με δυό λόγια  ήταν δεινός ερευνητής και συναρπαστικός δάσκαλος. Αμέσως με έκανε να ερωτευτώ την Ειδική Θεωρία Σχετικότητας, προχωρήσαμε στη Γενική και αρχίσαμε να εργαζόμαστε ερευνητικά σε Kaluza-Klein. Ήμουν πάνω στην ιερή μέθη της έρευνας  όταν έφυγε. Κληρονομιά μας  η βαθιά γνώση του, η ειλικρίνειά του και η αγάπη για τους φοιτητές του. Πάνω απ’ όλα όμως, ο Δάσκαλος ήταν παιδί. Μικρό παιδί. Άνοιγε διάπλατα χαρούμενος τα μάτια του όταν έφτανε στο αποτέλεσμα ενός  προβλήματος, μόρφαζε όταν έβλεπε περίεργους  παρονομαστές και γενικά ζούσε το κυνήγι της γνώσης σαν παιδικό παιχνίδι.

Θυμούμαι μια φορά, που ο συμφοιτητής μου Γιάννης Καρφάκης, μετά το τέλος του μαθήματος , προσπαθούσε να πει κάποιες απορίες στο Δάσκαλο. Ο Γιάννης είχε κάνει εγχείρηση στη γνάθο και ρωτούσε στη νοηματική ή μουγκρίζοντας άναρθρα. Ο Δάσκαλος ,  παρασυρμένος  από τον ιδιότυπο κώδικα επικοινωνίας, σαν αυθόρμητο παιδί  που ήτανε, άρχισε κι αυτός να χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα. Εγώ ήμουν από μια μεριά και δε μου είχε μείνει άντερο από τα γέλια. Το καταπληκτικό όμως είναι ότι συνεννοήθηκαν και οι απορίες του συμφοιτητή μου λύθηκαν με απόλυτη ακρίβεια.

Ο Δάσκαλός μου μας μάθαινε να κοιτάζουμε τα άστρα. Τώρα μας κοιτάζει και γελά από τα άστρα...

Το παν. έτος 1968-69, που ήμουνα φοιτητής του δευτέρου έτους του Τμήματος Μαθηματικών του ΑΠΘ, στους διαδρόμους της τότε Φυσικομαθηματικής Σχολής πολύ συχνά άκουγα να γίνεται λόγος για έναν χαρισματικό στα μαθηματικά μαθητή στη Δράμα που την επόμενη χρονιά, όπως έγραφαν κατά διαστήματα οι εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, θα τον είχαμε φοιτητή στο Τμήμα μας. Πράγματι  ο Βασίλης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις του 1969 διακρίθηκε ως ο πρώτος των πρώτων όλων των Σχολών όλων των Πανεπιστημίων της χώρας μας και σ’ όλη τη διάρκεια των σπουδών του τον είχαμε καθημερινά ηρωικά μυθοποιημένο στις συζητήσεις μας.  

Το 1979 ήμασταν πολύ τυχεροί στο Εργαστήριο Αστρονομίας, διότι ήρθε από την Αμερική αυτός ο χαρισματικός Βασίλης Ξανθόπουλος διορισμένος ως Επιμελητής του Εργαστηρίου. Μέναμε στο ίδιο γραφείο, στο Ισόγειο του Αστεροσκοπείου για τέσσερα χρόνια (1979-1982) και όλο αυτό το διάστημα θαύμαζα τις επιστημονικές του ικανότητες και τον άριστο χαρακτήρα του. Είχε πάνω του τη σφραγίδα δωρεάς ενός σπανιότατου χαρισματικού επιστήμονα με άφθονο πλεόνασμα Αριστοτελικών Αρετών.

Αγαπούσε υπερβολικά τους φοιτητές και τη διδασκαλία. Οι φοιτητές έλεγαν ότι, όταν δίδασκε μάθημα, σκορπούσε τέτοια χαρά και ενθουσιασμό που γέμιζε το Αμφιθέατρο με μια δημιουργική ενέργεια, ώστε νόμιζαν ότι  τον έβλεπαν ταυτόχρονα να βρίσκεται παντού, σε κάθε γωνία της αίθουσας διδασκαλίας, ενώ στον πίνακα και τις πιο δύσκολες μαθηματικές σχέσεις τις απλοποιούσε με έναν δικό του μαθηματικό τρόπο που τις έκανε κατανοητές σε όλους. Με ρωτούσε μάλιστα πολύ συχνά το τί μπορούσε να κάνει επιπλέον για να τον αγαπήσουν ακόμη περισσότερο οι φοιτητές μας, διότι, επειδή εγώ έκανα τα εργαστήρια των φοιτητών και καθόμουνα με τους φοιτητές πολλές ώρες μέχρι και τα μεσάνυχτα στο τηλεσκόπιο, νόμιζε ότι είχα κερδίσει την αγάπη τους σε μεγαλύτερο βαθμό.

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση, εκείνα τα χρόνια τα σχετικά ακόμη ήρεμα ως προς το τρέξιμο του χρόνου, ότι όταν ήταν να πάμε στο χωριό μου, τη Μεγάλη Παναγία Χαλκιδικής, υπολόγιζε με το μυαλό του τις ώρες που θα έχανε ώστε να τις αφαιρέσει από τον ύπνο του, διότι ήθελε να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της διεθνούς έρευνας. Όταν όμως πηγαίναμε στο χωριό μου ήθελε με πάθος να γνωρίσει και όλες τις γεωργικές και κτηνοτροφικές δουλειές του πατέρα μου με έναν θαυμάσιο δικό του Παπαδιαμάντικο τρόπο.  Μια φορά μάλιστα, λίγο μετά τα Χριστούγεννα, που ανάψαμε φωτιά σε έναν βράχο δίπλα στη θάλασσα και ενώ άρχισε να χιονίζει, όρμησε μέσα στην κρύα θάλασσα, διότι είχε πέντε χρόνια να την χαρεί από τόσο κοντά, καθώς την έβλεπε τότε μόνον από το αεροπλάνο, όταν έκανε τη διαδρομή Ελλάδα-Αμερική.

Σχεδόν κάθε βράδυ και για τα τέσσερα χρόνια που μείναμε μαζί στο ίδιο γραφείο, πήγαινε στο σπίτι του τις πρωινές ώρες για λίγη ξεκούραση, ώστε είχα την εντύπωση πως δεν κοιμόταν καθόλου. Το διαμέρισμά του ήταν σ’ ένα υπόγειο μιας παλιάς πολυκατοικίας δίπλα στο παλιό Νοσοκομείο        "Λοιμωδών Νοσημάτων" χωρίς καλοριφέρ και είχε τόση υγρασία όλο το χρόνο ώστε είχε συνέχεια αναμμένο ένα ηλεκτρικό σώμα.  Έμεινε όμως στο γραφείο του Αστεροσκοπείου σχεδόν όλο το εικοσιτετράωρο. Στο παράθυρο του γραφείου μας είχε πάντα μερικά μπουκάλια γεμάτα νερό και όλους τους φίλους επισκέπτες μας τους συμβούλευε να πίνουν νερό και όταν ακόμη δεν διψούν για την καλή τους υγεία. Πράγματι έτσι και ο ίδιος παρότι γεννήθηκε με ένα νεφρό δεν είχε ποτέ κανένα πρόβλημα.            

Ο μεγάλος Νομπελίστας Τσαντρασεκάρ εκτιμούσε τον Βασίλη τόσο πολύ ώστε έρχονταν οπωσδήποτε κάθε χρόνο τουλάχιστον μία φορά και μάλιστα για αρκετές ημέρες για να συνεργαστούν. Λέγονταν μάλιστα ότι όταν ο Τσαντρασεκάρ πήρε το βραβείο Νόμπελ το 1983 για τις εργασίες του στην αστρική εξέλιξη είχε δηλώσει ότι θα έπρεπε να το έπαιρνε γι’ αυτά που έκανε εκείνη την περίοδο με τον επιστήμονα Βασίλη Ξανθόπουλο, που ήταν μόλις 32 ετών, πάνω στη Σχετικότητα και να το μοιράζονταν μαζί του.

Σε μια από τις επισκέψεις του Τσαντρασεκάρ στο Εργαστήριό μας, ένα βράδυ που έφυγε από το Εργαστήριο για το ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλλάς», είπε στον Βασίλη ότι αν βρει τη λύση σε κάποιο πρόβλημα που συζητούσαν να τον ξυπνήσει, όποια ώρα και αν ήταν. Πράγματι, περίπου στις τέσσερες η ώρα μετά τα μεσάνυχτα, ενώ εγώ δούλευα το διδακτορικό μου, βλέπω τον Βασίλη να ορμάει με ένα λαμπερό χαμόγελο μέσα στη χειμωνιάτικη κρύα μεταμεσονύχτια βροχή και σε μισή ώρα ήρθε στο γραφείο μας με τον Τσαντρασεκάρ.

Με το που χάραξε και πριν προφθάσω να πάω για λίγο στο σπίτι μου, με παρακάλεσε ο Βασίλης και πήγα με την γυναίκα τού Τσαντρασεκάρ στο Σπήλαιο των Πετραλώνων της Χαλκιδικής, διότι είχαν σκοπό να δουλέψουν για πολλές ώρες εκείνη την ημέρα. Από τη σεμνότατη Ινδή και πλήρως αφοσιωμένη στο σύζυγό της γυναίκα έμαθα πολλά για τον γεννημένο για έρευνα Νομπελίστα Τσαντρασεκάρ και τις θυσίες που έκανε και αυτή γι’ αυτόν δίνοντάς του, πριν από το γάμο τους υποσχέσεις ακόμη και για τη διατροφή τους με χόρτα, αλλά και για την υπερβολική εκτίμηση και αγάπη που είχε ο σύζυγός της για τον Βασίλη.

Μία ημέρα, που ήμουνα μόνος στο γραφείο μας, ήρθε ένας καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, που μόλις είχε επιστρέψει από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπου ήταν για ένα χρόνο στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος. Φορτισμένος  με μια υπερβολική συγκίνηση, νομίζοντας πως ήμουνα ο Βασίλης, με αγκάλιασε αναφωνώντας: « Επί τέλους με αξίωσε ο Θεός να σε δω από κοντά. Ένα χρόνο περίμενα αυτή τη στιγμή, διότι όλοι στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου μόλις άκουγαν ότι είμαι Έλληνας με καλοτύχιζαν λέγοντάς μου ότι πρέπει να είμαι περήφανος, αφού και ο Βασίλης Ξανθόπουλος είναι Έλληνας».   

Αργότερα, όταν ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ο Βασίλης ήταν από τους πρώτους και ο νεώτερος καθηγητής που εκλέχθηκε το 1983 στο νεοσύστατο τότε Τμήμα Φυσικής στο Ηράκλειο Κρήτης, ενώ στη Θεσσαλονίκη εκκρεμούσε η παρουσίαση της υφηγεσίας του, που είχε τελειωμένη από καιρό.

Αργότερα δόθηκε η ευκαιρία για τιμητική μετάκληση του Βασίλη στο Τμήμα μας  για την οποία μετάκληση, μετά από συνεννόηση μαζί του, μάζεψα τότε όλες τις απαραίτητες υπογραφές των καθηγητών πρώτης βαθμίδας, όπως όριζε  ο νόμος του Υπουργείου Παιδείας.  Η διαδικασία της τιμητικής μετάκλησης του αείμνηστου Βασίλη ξεκίνησε τυπικά από τον Τομέα μας  της «Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής». Η Συνεδρίαση του Τομέα κράτησε πάρα πολύ λόγω διαφωνίας όλων μας με την παράξενη πρόταση ενός νεοεκλεγέντος τότε επίκουρου καθηγητή του Τομέα μας, ο οποίος  ξαφνικά πρότεινε ότι ήταν καλύτερο να αποφασίσουμε για μια προσπάθεια ζήτησης από το Υπουργείο Παιδείας προκήρυξης της θέσης αυτής και όχι μετάκλησης του Βασίλη, προκειμένου να εμφανιστούν και άλλοι αξιόλογοι υποψήφιοι καθηγητές, αναφέροντας μάλιστα και κάποια ονόματα τυχόν υποψηφίων και έτσι πέρασε η ώρα και διεκόπη η Συνεδρίαση για να συνεχισθεί την επόμενη ημέρα με την σίγουρη βεβαιότητα της πανηγυρικής απόφασης για την μετάκληση του Βασίλη.  

Τα πληροφορήθηκε όμως αυτά ο Βασίλης εκείνο το βράδυ από κάποιον καθηγητή του Τμήματός μας και τον στεναχώρησαν πάρα πολύ. Έμεινε όλη τη νύχτα άυπνος, όπως μου είπε τηλεφωνικά και τελικά αποφάσισε να ζητήσει τη διακοπή της διαδικασίας αυτής που είχε αρχίσει στον Τομέα μας, με ένα Fax που έστειλε πρωί-πρωί σε μένα και στον αείμνηστο Ματθαίο Μιχαλοδημητράκη, που ήταν τότε ο Διευθυντής του Τομέα μας. Έτσι χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία για το Πανεπιστήμιό μας, για την παγκόσμια Αστρονομία και για τη ζωή του, όπως φάνηκε αργότερα με τη δολοφονία του στην Κρήτη.

Δυστυχώς αργότερα, όπως όλοι γνωρίζουμε, στις 27 Νοεμβρίου 1990 συνέβη το πιο τραγικό γεγονός στα χρονικά του ελληνικού Πανεπιστημίου, για το οποίο θα γράψουν άλλοι συνάδελφοι, που βρέθηκαν τότε εκεί δίπλα του.

Μεγάλη απώλεια για τη Διεθνή Αστρονομική Κοινότητα και κυρίως για τη χώρα μας που έχασε ένα σίγουρο Νόμπελ στην επιστήμη της Αστρονομίας, την οποία τόσο πολύ και χαρισματικά  αγαπούσε ο Βασίλης. Για τον άνθρωπο και επιστήμονα Βασίλη, που τέσσερα χρόνια ζήσαμε μαζί στο ίδιο γραφείο, γνωρίζω τόσα πολλά για την τροχιά που διέγραφε καθημερινά με την ακτινοβολούσα  ζωή του που θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο.

Στη Δράμα, που ήταν ο τόπος καταγωγής του, όλοι οι πρώην συμμαθητές του, οι καθηγητές του και οι αρχές του Δήμου έκαναν μεγάλη εκδήλωση στη μνήμη του αποφασίζοντας να δώσουν το όνομά του στο μεγάλο αμφιθέατρο του 1^ου Γεν. Λυκείου στο οποίο τελείωσε το Λύκειο και στην οδό του πατρικού του σπιτιού. Στην εκδήλωση αυτή ως ομιλητής είχα την ευκαιρία να εκθέσω στην γενέτειρά του πολλά από την παγκόσμια καταξίωσή του. Τις ανθρώπινες φιλοσοφικές αρετές του και τα σπάνια χαρίσματά του  τα εγκωμίασαν οι  συμμαθητές του και σχεδόν όλοι οι πολυπληθείς ευρισκόμενοι δημότες της Δράμας.

Μετά από τουλάχιστον δύο δεκαετίες μεγάλη εντύπωση μας  έκαναν και οι συγκινητικές αυθόρμητες αναφορές των δύο Προέδρων της  Δημοκρατίας του κ. Κ. Παπούλια και του κ. Π. Παυλόπουλου, καθώς και του Επιστημονικού τους Συμβούλου κ. Γ. Ευαγγελόπουλου στη μνήμη του Βασίλη, για το πόσο πολύ τίμησε τη χώρα μας στον Διεθνή Επιστημονικό χώρο, όταν, ως μέλη του Δ.Σ.  του «Διεπιστημονικού Κέντρου Αριστοτελικών Μελετών» του ΑΠΘ, τους επισκεφθήκαμε.

Εμείς οι  συνάδελφοί του στο Εργαστήριο Αστρονομίας, υποκλινόμενοι στην αιώνια μνήμη του, δώσαμε το όνομά του στο Αμφιθέατρο  διδασκαλίας του Αστεροσκοπείου και πραγματοποιήσαμε  τότε αμέσως μια μεγάλη εκδήλωση μνήμης στην αίθουσα Τελετών του ΑΠΘ και μία στην αίθουσα Α31 του Τμήματος, όπου προβάλλαμε μία μαγνητοσκοπημένη  ομιλία του, που είχε πραγματοποιήσει εκεί παλαιότερα και την οποία  μου την είχε δώσει η εξαιρετική αδελφή του.

Όταν έφυγε για την Κρήτη μου άφησε την φτωχική παπαδιαμάντικη βιβλιοθήκη του, που την φυλάγω ως ιερό ενθύμιο, παρακαταθήκη της ανθρωπιάς του και της εξαιρετικής επιστημοσύνης του.

Ως μεταπτυχιακός φοιτητής και υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Φυσικής, θυμάμαι τον Βασίλη Ξανθόπουλο να ασχολείται με τα θέματά μας με τρόπο που ενέπνεε απόλυτη εμπιστοσύνη για τις καλές προθέσεις του και την ειλικρίνεια όσων έλεγε.

Από συναντήσεις που ξεκινούσαν με τρέχοντα οργανωτικά και λειτουργικά θέματα και κατέληγαν σε φιλική συζήτηση, μου έμειναν δύο συμβουλές του:

• Ότι ο μεταπτυχιακός φοιτητής έχει συμφέρον να περιορίσει τη σπατάλη χρόνου, επενδύοντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Είναι προτιμότερη η λιτή διαβίωση με προσήλωση στο στόχο, από τη σπατάλη χρόνου για κάποια έσοδα που μπορούν να εξασφαλίσουν περισσότερη άνεση στα χρόνια των σπουδών. (Υποθέτω το ίδιο θα πίστευε και για επόμενα στάδια της ερευνητικής και ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας).
• Ότι εάν αναλάβεις να διδάξεις ένα νέο μάθημα είναι ο καλύτερος τρόπος για να το μάθεις καλά.

Τέλος, δεν μπορώ να ξεχάσω την προθυμία να υπογράψει ό,τι περιεχόμενο βεβαίωσης μπορούσε να βοηθήσει με τους περίπλοκους τότε κανόνες της στρατολογίας.

Πριν από την πανηγυρική εκλογή του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, όπου ο υπογράφων δίδασκε ήδη  με απόσπαση από τον «Δημόκριτο», δεν είχαμε  ποτέ συναντηθεί με τον Βασίλη. Ακουστά τον  είχα  μόνον,  ως ένα προικισμένο νέο ερευνητή, που ζούσε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκλεγήκαμε όμως  την ίδια μέρα  και στην ίδια θέση -την Γενική Φυσική-  ως καθηγητές του Ιδρύματος. Εκείνος στην βαθμίδα του έκτακτου -ήτανε πολύ νέος- κι εγώ στην βαθμίδα του μόνιμου, που καταργήθηκε στην πορεία. Όταν πάντως ο αξέχαστος Σταμάτης Κοκκινάκης, που εκτελούσε χρέη Γραμματέως  στο Εκλεκτορικό Σώμα, με πήρε τηλέφωνο στην Αθήνα, για να με πληροφορήσει και να με συγχαρεί για την εκλογή μου, πρόσθεσε αμήχανα : «Μαζί σας εξελέγη κι ένας νεαρός βοηθός σας. Δεν τον ξέρω. Λέγανε όμως οι εκλέκτορες ότι είχε συστατική επιστολή από ένα διάσημο  επιστήμονα».

Επρόκειτο για τον αστροφυσικό   Subrahmanian Chandrashekhar, που τον επόμενο χρόνο θα τιμηθεί με το βραβείο  Νόμπελ. Ενώ βέβαια ο Βασίλης δεν προοριζόταν  καθόλου για «βοηθός» μου.  Σε πολλά αποδείχθηκε, αντίθετα,  καλύτερος και πιο ώριμος από μένα.  

Αυτή η «ωριμότητα», που ήταν δημιουργική και πολύτιμη, υπήρξε νομίζω ένα κύριο  χαρακτηριστικό του Βασίλη. Απέφευγε τις επιπόλαιες κρίσεις, και έψαχνε για λύσεις, που είχαν στέρεα θεμέλια: Στην επιστήμη, στα θέματα της Παιδείας, στα ανθρώπινα. Γρήγορα πάντως γίναμε φίλοι. Εκμεταλλεύτηκα  μάλιστα την Κρητική καταγωγή μου, και του έκανα  τον ξεναγό. Στα ταβερνάκια και τις θάλασσες της Κρήτης,  στον χαρακτήρα των κατοίκων και την μεγάλη ιδέα που είχαν για τον εαυτό τους. Με δική μου επίσης μεσολάβηση, ο Βασίλης  απέκτησε ένα ωραίο οικόπεδο, κοντά στα μόνιμα κτήρια του Πανεπιστημίου. Δεν του  είπα βέβαια τίποτα, αλλά νόμιζα ότι έτσι τον «έδενα» με την Κρήτη και το Πανεπιστήμιο της. Που να ήξερα!  

Γρήγορα πάντως, και χωρίς να καταβάλλει κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια, ο Βασίλης εξελίχθηκε σε  μια  ελκυστική   φυσιογνωμία, που δέσποζε στο Τμήμα Φυσικής. Σε αυτό βοηθούσε  και η  ανοικτή καρδιά και το καλοσυνάτο γέλιο του. Συμμερίσθηκε, σαν να ήταν κάτι αυτονόητο, τα όνειρα μας, για ένα Πανεπιστήμιο ξεχωριστό, που θα σεβόταν την αξιοκρατία και θα έδινε έμφαση στην καλή διδασκαλία. Δεν έμεινε μάλιστα στην θεωρία: Ο ίδιος ήτανε ένα λαμπρό παράδειγμα αφοσιωμένου δασκάλου, που έδειχνε αγάπη για τους φοιτητές, δεν συγχωρούσε όμως και την ενδεχόμενη αδιαφορία τους. Ενώ δεν έχανε ευκαιρία να σκεφτεί ένα τρόπο,  που θα βελτίωνε την λειτουργία και  τις προοπτικές του Τμήματος. Θυμούμαι με πόσο οραματισμό, αλλά και προσωπικό μόχθο, επεδίωξε την δημιουργία  ενός μεταπτυχιακού προγράμματος στο Τμήμα. Κι επειδή η τυπική του κατοχύρωση φαινόταν να χάνεται  στην γραφειοκρατία και την αδράνεια των αρμοδίων, ο Βασίλης επέμενε  να αρχίσουμε την λειτουργία του αυθαίρετα, χωρίς «άδεια». ´Ετσι και έγινε, με όλους όμως τους κανόνες της αξιοκρατίας και της διαφάνειας. 

Τα χρόνια περνούσαν, και ο  Βασίλης δεν έλαμπε μόνον με την επιστημονική του ιδιοφυΐα -ναι, δεν είναι υπερβολική η λέξη!  Όταν πήρα στα χέρια μου το «Περί Αστέρων και Συμπάντων» αισθάνθηκα ότι πρωτοπορούσε και πάλι σε ένα  δύσκολο και απαιτητικό πεδίο. Δεν έλειψαν, βέβαια και οι χαριτωμένες στιγμές στην κοινή διαδρομή μας. Όταν, για παράδειγμα, ο Βασίλης  μου ανέθεσε να οργανώσω το βραδινό  γεύμα κατά  την εμβληματική  επίσκεψη του Chandra, -ήδη βραβείο Νόμπελ- στο Τμήμα μας. Ανταποκρίθηκα με μεγάλη ευσυνειδησία στην αποστολή μου. Έτσι,  σε μια γνωστή  ταβέρνα της περιοχής,  μας περίμεναν λαχταριστά κρεατικά και μεζέδες. Η Κρήτη στην αποθέωση της! Εννοείται, λοιπόν, ότι μεγάλος υπήρξε ο πανικός μου, όταν διαπίστωσα ότι ο Βασίλης  είχε λησμονήσει να με  ενημερώσει για μια βασική πεποίθηση  του ζεύγους Chandra: Ότι ήταν αυστηρά χορτοφάγοι!  

Η  παρουσία πάντως του Βασίλη, στην επιστήμη και την διδασκαλία, αλλά και στην ζωή του Τμήματος, συνεχιζόταν  απερίσπαστη και με λαμπρότητα. Τον τελευταίο μάλιστα καιρό, είχε εκλεγεί ομόθυμα και Πρόεδρος του Τμήματος. Ότι  το τέλος αυτής της διαδρομής, θα σημάδευε   μια  τραγωδία, με ασύλληπτο  τον χαρακτήρα και την έκταση της, κανένας  δεν θα μπορούσε  να υποπτευθεί.  Ακόμα και οι επιστημονικές εξελίξεις, φαινόταν να ευνοούν την  πορεία του Βασίλη. Έτσι η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και οι συνέπειες της, όπως οι μαύρες οπές, που σε μας τους υπόλοιπους έμοιαζαν εξωτικά και δύσβατα πεδία έρευνας, κέρδιζαν διαρκώς σε σημασία και προοπτικές. Σήμερα λοιπόν, που ο Βασίλης θα έκλεινε τα 70 του χρόνια, εύκολα  -αλλά και με αξεπέραστο  πόνο,- μπορούμε να φαντασθούμε  την ξεχωριστή θέση  που θα είχε  στο διεθνές επιστημονικό στερέωμα, αν η μοίρα δεν ήταν τόσο άδικη.   Η  ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων, αλλά και τα σπουδαία ευρήματα γύρω από τις μαύρες οπές, αποτελούν ένα ύμνο -ένα πικρό ύμνο- στην δική του παρουσία στην επιστήμη και την ζωή. 

Όταν  αποφάσισα  να διεκδικήσω την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο  Βασίλης ήταν από εκείνους που με ενεθάρρυναν.  Την επόμενη των εκλογών, κι ενώ οι πανηγυρισμοί από την επικράτηση του ψηφοδελτίου μας δεν έλεγαν να σταματήσουν, με επισκέφθηκε συνοφρυωμένος στο γραφείο μου. «Οφείλω βέβαια να σε συγχαρώ», μου είπε. «Οι ευθύνες όμως, που αναλαμβάνεις, είναι πολύ μεγάλες, και δεν ξέρω αν τις  αισθάνεσαι. Υπάρχουν πολλά να γίνουν.»

Τον Νοέμβριο του 1990,  ως Πρύτανης πια,  βρισκόμουν στην Αθήνα,  μαχόμενος  για τα δίκαια του Πανεπιστημίου. 

Όταν κτύπησε το τηλέφωνο, η κούραση δεν με άφηνε να το σηκώσω αμέσως. Ο ήχος του  όμως επέμενε. Στην άλλη άκρη της γραμμής ακούστηκε η φωνή του Νίκου Παπανικολάου, που όπως όλοι γνωρίζομε ήταν πάντοτε λιτή και αυστηρή. Τώρα όμως  έμοιαζε με μακρινό  λυγμό. Όταν τελείωσε, απέμεινα με το ακουστικό στο χέρι, ανίκανος να κινηθώ η να σκεφτώ. Έριξα  άφθονο νερό στο πρόσωπο, μήπως και φύγει ο εφιάλτης. Σε λίγο όμως ένα νέο τηλέφωνο, αυτή την φορά από τον  Φώτη Καφάτο, επιβεβαίωσε την ανείπωτη τραγωδία: Ο Βασίλης Ξανθόπουλος και ο Στέφανος Πνευματικός, είχαν πέσει  νεκροί  από  τις σφαίρες  ενός φοιτητή. Ενώ  ένας τρίτος, ο Σωτήρης Περσίδης, είχε τραυματισθεί  σοβαρά. 

Έφυγα με το πρωινό αεροπλάνο για την Κρήτη. Όταν το νησί φάνηκε να αναδύεται από την θάλασσα, δεν είχε την γνώριμη λάμψη του, ούτε φαινόταν να παίζει, όπως συνήθιζε, με τα κύματα. 

Από εκείνες τις ημέρες, ο χρόνος φαίνεται πολύ μακρινός με το σήμερα. Με  ένα παράδοξο όμως τρόπο, και πολύ κοντινός. Η πρωτοβουλία του Τμήματος Φυσικής, να τιμηθούν τα γενέθλια του Βασίλη, και όχι  να γίνει μια ακόμα αναφορά στην  απώλεια του, υπήρξε λοιπόν εύστοχη και με πολλές προεκτάσεις. Η σύνδεση της μάλιστα  και με ένα διαδικτυακό «τόπο», γύρω από την ζωή και τα επιστημονικά επιτεύγματα του Βασίλη, προσδίδει στην πρωτοβουλία διάρκεια και ευελιξία. Ενώ επέτρεψε  παράλληλα,  στους πολλούς συνεργάτες και φίλους του, να αφηγηθούν ένα περιστατικό από την γνωριμία τους με τον Βασίλη, που αναδείκνυε την ξεχωριστή του προσωπικότητα.  

Μένομε έτσι, όλοι εμείς, με την ψευδαίσθηση, - που ίσως δεν αποτελεί, απλά και μόνον, μια ψευδαίσθηση!- ότι ο Βασίλης βρίσκεται πάντα εδώ γύρω, δίπλα  στην ζωή μας η την ζωή του Τμήματος. Έτοιμος  να ερμηνεύσει τα τελευταία ευρήματα  από τα βαρυτικά κύματα, να κάνει μια πρόταση για την διδασκαλία, η να σχεδιάσει μια ομιλία για το ευρύ κοινό. Είναι ακόμα έτοιμος να   αφήσει ένα δάκρυ να κυλήσει στο δικό του μέτωπο, ως απόκριση  στο  δάκρυ που χρόνια τώρα δεν λέει να σβήσει από το δικό μας. 

Ι. Για κάθε σπουδαίο δημιουργό -στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική- μιλάει από μόνο του το ίδιο του το έργο. Και παρότι ο Βασίλης Ξανθόπουλος έφυγε από κοντά μας, με τρόπο τραγικό και απολύτως αδιανόητο, μόλις στα 39 του χρόνια, είχε ήδη προλάβει να παραγάγει εντυπωσιακά επιστημονικά αποτελέσματα στον χώρο της μελέτης των μαθηματικών προβλημάτων της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Αρκεί κανείς να διαβάσει όσα αναφέρει για τον Βασίλη, αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά του, ο Νομπελίστας φυσικός, S. Chandrasekhar, στον πρόλογο του κλασικού έργου του, The Mathematical Theory of Black Holes, αλλά και στο συγκινητικό σημείωμά του,  το οποίο συνοδεύει την εισαγωγή που είχε γράψει ο Βασίλης για τον 6^ο τόμο των Selected Papers του Chandrasekhar, The Mathematical Theoryof Black Holes and of Colliding Plane Waves. Στον τελευταίο περιέχονται, άλλωστε, πολλές κοινές τους εργασίες, ενώ το εν λόγω σημείωμα ο Chandra (όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούσε ο Βασίλης) το έγραψε αφού είχε πληροφορηθεί τον απρόσμενο θάνατό του. Εάν θυμάμαι καλά –διότι, τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, δεν έχω τον εν λόγω τόμο στη διάθεσή μου- ο Chandra τονίζει ότι η φιλική του σχέση και συνεργασία με τον Βασίλη υπήρξε η πιο σημαντική στη ζωή του και ότι, στο άκουσμα του θανάτου του, συντετριμμένος, έβαλε στο γραμμόφωνο να ακούσει την Ηρωϊκή (ή Τρίτη) Συμφωνία του Μπετόβεν.

ΙΙ. Τα παραπάνω τα γνωρίζετε πολύ καλύτερα από μένα και μπορείτε να τα αξιολογήσετε ορθότερα και σε μεγαλύτερο βάθος, όλοι εσείς που συμμετέχετε σε αυτό το αφιέρωμα και είστε συνάδελφοί του φυσικοί και, ειδικότερα, αστροφυσικοί.  Όμως, ίσως έχει κάποια σημασία να καταθέσω και τη δική μου μαρτυρία  για την προσωπική μου γνωριμία και φιλία με τον Βασίλη. Και τούτο διότι είμαι ένας outsider (νομικός και πολιτικός επιστήμονας), που όμως ευεργετήθηκα πολύ από όσα πρόθυμα μου δίδαξε για τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας αλλά, κυρίως, με το πρότυπο Δασκάλου που ενσάρκωνε. Ο Βασίλης δίδασκε πολλαπλώς δια του παραδείγματός του, αφού στο πρόσωπό του συνέπιπταν οι σπάνιες ιδιότητες της μαθηματικής ιδιοφυϊας, του χαρισματικού Δασκάλου αλλά και του σεμνότατου και καλόκαρδου ανθρώπου. 

Το 1982, λοιπόν, είχα εισαχθεί στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα μαθήματα στη Νομική, με εξαίρεση εκείνα που είχαν πολιτικό (π..χ., Συνταγματικό Δίκαιο, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο) ή φιλοσοφικό ενδιαφέρον (π.χ., Ποινικό Δίκαιο), ελάχιστα μ’ ενδιέφεραν. Καλώς ή κακώς, αυτό συνέβαινε. Ξαναγύρισα στη μελέτη της παλιάς (από τα λυκειακά μου χρόνια) αγάπης, τα Μαθηματικά, ενώ, δευτερευόντως, με ενδιέφερε και η Φυσική. Στάθηκα τυχερός και, κάποια στιγμή, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980, γνώρισα τον Στέφανο Τραχανά, τον Λευτέρη Οικονόμου (που μπορεί να συμπυκνώνει μια σκέψη ή ένα επιχείρημα στον μικρότερο δυνατό αριθμό λέξεων από κάθε άλλον που έχω γνωρίσει!) και τον Πέτρο Δήτσα. Όλοι τους δίδασκαν στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης.  Με αγκάλιασαν με τη φιλία τους, προσπάθησαν να με καταστήσουν κοινωνό πολλών από τις γνώσεις τους στη Φυσική, και μέχρι σήμερα εξακολουθώ να τους συμβουλεύομαι, όταν τα «βρίσκω σκούρα» στη Φυσική. Τους είμαι ευγνώμων.

ΙΙΙ. Μέσω του Στέφανου, γνώρισα τον Βασίλη Ξανθόπουλο. Του έστειλα ένα γράμμα –δεν ήμαστε στην εποχή των ιμέιλς, τότε- και του ζητούσα να μου συστήσει ένα εισαγωγικό εγχειρίδιο για τη Γενική Σχετικότητα. Μου απάντησε με την απαράμιλλη ευγένειά του αλλά, ανάμεσα στις γραμμές, διέκρινα κάποια μικρή επιφυλακτικότητα. Δεν είχε άδικο, καθώς φαντάζομαι ότι θα λάμβανε γράμματα από διάφορους «περίεργους» που συνήθως ισχυρίζονται ότι απέδειξαν ότι ο Einstein σφάλλει, κ.λπ. Στη δεύτερη επιστολή μου φρόντισα να εσωκλείσω σημαντικό αριθμό λύσεων μου σε μαθηματικά προβλήματα που είχαν προταθεί σε αντίστοιχες στήλες ξενόγλωσσων μαθηματικών περιοδικών. «Τώρα σε καταλαβαίνω πολύ καλύτερα, Γιώργο», μου απάντησε. Αυτή υπήρξε η αρχή μιας υπέροχης, αλλά δυστυχώς σύντομης, φιλίας. Μου συνέστησε να διαβάσω το βιβλίο του Robert Wald, General Relativity, επειδή είναι γραμμένο από μαθηματική σκοπιά (και πίστευε ότι θα το καταλάβω καλύτερα), ενώ, αργότερα, μου χάρισε από την προσωπική του βιβλιοθήκη στο Ηράκλειο, το εκλαϊκευτικό βιβλίο του supervisor της διδακτορικής του διατριβής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, Robert Geroch, "General Relativity from A to B", χειρονομία που θυμάμαι πάντοτε με μεγάλη συγκίνηση. Μάλιστα, μου είχε τονίσει ότι στη δομή του βιβλίου του Wald οι γνωρίζοντες μπορούν να εντοπίσουν την επιρροή της «τεχνοτροπίας» του Geroch στις μελέτες του ως μαθηματικού φυσικού.

ΙV.Ακολούθως, επιτρέψτε μου να αναφέρω τρεις μικρές ιστορίες με τον Βασίλη, που είναι αποκαλυπτικές του σπουδαίου ταλέντου του ως Δασκάλου (η πρώτη), του ανθρώπινου και ακαδημαϊκού ήθους του (η δεύτερη) αλλά και της μεγάλης διεθνούς αναγνώρισης του επιστημονικού του έργου (η τρίτη).

Πρώτη ιστορία: Πηγαίνω να παρακολουθήσω στην Αθήνα -νομίζω ήταν στη Μαθηματική Εταιρεία-  μια ομιλία του Βασίλη για τη Γενική Σχετικότητα. Η αίθουσα ήταν γεμάτη, δεν έπεφτε καρφίτσα. Με χαιρετά από μακριά, με εκείνο το «γεμάτο», το τόσο εγκάρδιο χαμόγελό του, κουνώντας εκφραστικά τα χέριά του. Όταν αρχίζει η διάλεξη, όλοι σιωπούν και τον ακούνε με κατάνυξη. Μιλάει απλά, κατανοητά και χρησιμοποιεί δύο μόνον εξισώσεις σε όλη του τη διάλεξη. Όταν τελειώνει, μου έρχεται στον νου η ρήση «σοφόν το σαφές» και αναρωτιέμαι πόσες εξισώσεις θα χρησιμοποιούσα ο ίδιος αν προσπαθούσα να μιλήσω για το ίδιο θέμα. Θα χρειαζόμουν περισσότερες. Συνειδητοποιώ την ανεπάρκειά μου αλλά χαίρομαι που ο Βασίλης μου έδειξε, για μια ακόμη φορά, πόση απόσταση είχα να διανύσω ακόμη μέχρι να επιτύχω μια ικανοποιητική κατανόηση των βασικών αρχών της Γενικής Σχετικότητας. Γενικότερα, ο Βασίλης σκεπτόταν καθαρά και «αδογμάτιστα», έτσι μιλούσε και έτσι έγραφε. Η ξεκάθαρη γραφή του Βασίλη, στην οποία «αναπόφευκτα» αποτυπώνεται η επίσης ξεκάθαρη σκέψη του, εντυπωσιάζει και συναρπάζει τον αναγνώστη τόσο του εκλαϊκευτικού του βιβλίου, Περί Αστέρων και Συμπάντων,  όσο και του κεφαλαίου με τίτλο «Αστέρια: H ζωή και ο θάνατός τους», στον δεύτερο τόμο του ωραίου έργου, Η Φυσική Σήμερα (του Λευτέρη Οικονόμου).

Δεύτερη ιστορία: To ακαδημαϊκό έτος 1989-1990 o S. Chandrasekhar ήταν George Seferis Fellow στο πλαίσιο των υποτροφιών Fulbright στην Ελλάδα, με «σύνδεση» (affiliation) το Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης.  Tην κεντρική διάλεξη (Award Lecture), που είχε τίτλο, “The Perception of Beauty and the Pursuit of Science”, και την οποία στήριξε στο βιβλίο του, Truth and Beauty: Aesthetics and Motivations in Science, o Chandrasekhar την έδωσε στην Αθήνα. Και υπήρξε σαγηνευτική! Λίγο πριν από την έναρξή της, ο Βασίλης μου έκανε την τιμή να μου γνωρίσει τον σπουδαίο μέντορά του. Διέκρινα στη σύντομη συνομιλία των τριών μας τη βαθιά αγάπη και τον σεβασμό του Βασίλη προς τον Chandra αλλά και τη βαθύτατη εκτίμηση του δεύτερου προς τον κατά πολύ νεότερο Έλληνα συνεργάτη του. Τα αμοιβαία αυτά αισθήματα τα εξέπεμπαν από μόνες τους οι ματιές τους, καθώς αμφότεροι, βαθύτατα ταπεινοί, απέφευγαν πάντοτε τις μεγαλοστομίες.

Τρίτη ιστορία: Στο τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 1994 της ελληνικής έκδοσης του περιοδικού για τα Μαθηματικά και τις Φυσικές Επιστήμες, Quantum, δημοσιεύθηκε μια συνέντευξη που είχα την τιμή να πάρω από τον Sir Roger Penrose(Βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2020). Στο περιθώριο της συνέντευξης, τον ρωτώ για τον Βασίλη. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι ο S. Chandrasekhar, όταν επισκεπτόταν την Ευρώπη, το έκανε για να συνεργαστεί με τον Β. Χανθόπουλο στην Κρήτη (και, πιο πριν, στη Θεσσαλονίκη), τον R. Penrose στην Οξφόρδη και την V. Ferrari στη Ρώμη. Απαντώντας, ο Penrose μου εξέφρασε τη μεγάλη εκτίμησή του στο επιστημονικό έργο του Βασίλη και προσέθεσε ότι οι Έλληνες Δημήτρης Χριστοδούλου και Βασίλης Ξανθόπουλος συνέβαλαν τα μέγιστα στη μελέτη εξαιρετικά δύσκολων μαθηματικών προβλημάτων της Γενικής Σχετικότητας. Ήταν από τους πρωτοπόρους διεθνώς.

V. Τέλος, συνηθίζουμε να λέμε ότι, ενώ κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και αναντικατάστατος, κανένας μας δεν είναι αναντικατάστατος στο επιστημονικό ή επαγγελματικό πεδίο. Λυπάμαι αλλά πιστεύω ότι στην περίπτωση του Βασίλη Ξανθόπουλου –όπως και κάθε επιστήμονα της δικής του κλάσης- αυτό δεν ισχύει, για λόγους που είναι σχεδόν αυτονόητοι.

 Όσο για εμάς, τους φίλους του, ακόμη κι αν κάποιοι από εμάς διαθέτουμε απλώς τον κοινό νου (όπως ο υπογράφων αυτό το κείμενο) –όχι μικρό, για να κάνω λίγο χιούμορ, προτέρημα, αν θυμηθούμε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τόνιζε ότι ο κοινός νους δεν είναι καθόλου κοινός στην Ελλάδα- οπότε δεν μπορούμε να συλλάβουμε πλήρως την αξία του επιστημονικού έργου του Βασίλη Ξανθόπουλου, θα τον θυμόμαστε και θα τον αγαπάμε πάντα για την υπέροχη καρδιά του και το μοναδικό του ήθος ως ανθρώπου.

Ήμουν συγκάτοικος του Βασίλη για 3 περίπου χρόνια. Θα προσθέσω 2-3 γραμμές που δείχνουν τον χαρακτήρα του στις καθημερινές, ανθρώπινες σχέσεις.
Όταν μετακομίσαμε μαζί αποφασίσαμε, για λόγους οικονομίας, να τρώμε στο σπίτι καθημερινά βάζοντας μια ρουτίνα, στην οποία για λόγους συντομίας δεν θέλω να υπεισέλθω, που τηρηθηκε αυστηρά και από τά δύο μέρη τα 3 χρόνια πού είμαστε μαζί. Όσοι έχουν συζήσει με συγκατοίκους μπορούν να εκτιμήσουν την πειθαρχία και τον σεβασμό προς το άλλο πρόσωπο πού χρειάζονται για κάτι τέτοιο, τα οποία ο Βασίλης διέθετε in abundance.
Οι καθημερινές συζητήσεις μας στο δείπνο, έδιναν την ευκαιρία και στους δυο μας να μαθαίνουμε για το πεδίο έρευνας τού άλλου. Έμαθα πάρα πολλά γιά Γενική Σχετικότητα σε εκείνες τις συζητήσεις. 
Ο Βασίλης ήταν εξαιρετικά ενθουσιώδης, έτοιμος γιά καινούργιες εμπειρίες και περιπέτειες, τόσο intellectual όσο και physical. Αλλά όχι αναγκαστικά ριψοκίνδυνος. Ζυγιζε την κατάσταση, έπαιρνε μια απόφαση και έδινε ό,τι καλύτερο μπορούσε χωρίς αμφιβολία ή καθυστέρηση. 
Δεν ανεχόταν την αναβολή.
Του άρεσε πολύ το χιόνι, ακόμη και μετά από 4 χρόνια στό Σικάγο (μου είπε όμως ότι τελικά θεραπεύτηκε μετά από ένα χειμώνα στη Μοντάνα: Είχαν οργανώσει ένα picnic πριν φύγει τον Ιούνιο, που ματαιώθηκε λόγω χιονόπτωσης).

Γνώρισα το Βασίλη το Γενάρη του 1982, από την πρώτη μέρα που πήγα στο Αστεροσκοπείο για να αναλάβω καθήκοντα ως Επιστημονικός Συνεργάτης. Μαζί με το Σταύρο Αυγολούπη με βοήθησαν να ενσωματωθώ και να γνωρίσω το νέο περιβάλλον εργασίας. Στους επόμενους μήνες (έως ότου έφυγε για την Κρήτη) δεθήκαμε αρκετά και παρότι δεν είχα το επίπεδο του για να κάνουμε σοβαρές επιστημονικές συζητήσεις επένδυσε αρκετό χρόνο στο να με εισαγάγει στις βασικές έννοιες της Σχετικότητας αλλά και στις μοντέρνες επιστημονικές κατευθύνσεις του πεδίου.

Όταν έφυγε για την Κρήτη διατηρήσαμε επικοινωνία και πολλές φορές με βοήθησε σε αποφάσεις για την σταδιοδρομία μου. Θα αναφερθώ στην πιο σημαντική. Όταν το 1984 αποφάσισα να κάνω χρήση της εκπαιδευτική μου άδειας και να φύγω στο εξωτερικό για 1+1 χρόνο, ζήτησα τη συμβουλή του. Είχα γίνει δεκτός στο Cambridge και σε κάποια άλλα Αγγλικά πανεπιστήμια μεταξύ αυτών και στο ταπεινό Cardiff (University of Wales). Η προφανής επιλογή ήταν το Cambridge αλλά ο Βασίλης είχε άλλη γνώμη. Μου συνέστησε να πάω στο Cardiff γιατί ο επιβλέπων καθηγητής ήταν «νεαρός» και πολύ δυναμικός, αλλά και το ερευνητικό θέμα που θα δούλευα του φαινόταν καλύτερο. Χωρίς δεύτερη σκέψη ακολούθησα τη συμβουλή του που μου καθόρισε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την επιστημονική σταδιοδρομία. Για την ιστορία ο «νεαρός» καθηγητής ήταν ο Bernard Schutz!

Θα πρέπει να αναφέρω ότι το 1984 ο Βασίλης σε συνεργασία και με άλλους Σχετικιστές (Ν. Μπατάκη, Δ. Τσουμπελή, Π. Φλωρίδη, …) οργάνωσε το πρώτο Ελληνικό συνέδριο Σχετικότητας και Κοσμολογίας στην Κρήτη. Η προσπάθεια του ευδοκίμησε και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έτσι κάθε 2 χρόνια οργανώνεται σε διαφορετικό Ελληνικό πανεπιστήμιο. Το συνέδριο σιγά-σιγά διεθνοποιήθηκε και αποτελεί ένα από τα γνωστότερα περιφερειακά συνέδρια του χώρου με λαμπρές συμμετοχές από όλο τον κόσμο. Συγχρόνως, αποτέλεσε το σημείο σύνδεσης των Ελλήνων Σχετικιστών και έτσι το 2010 δημιουργήσαμε την αντίστοιχη Εταιρεία (HSRGC) που αριθμεί ήδη  126 μέλη.

Το 1990, χάρη στον γραμματέα της Διεθνούς Εταιρείας (για Σχετικότητα, Βαρύτητα και Κοσμολογία) τον Malcolm McCallum, είχε δημιουργηθεί μια πρώτη λίστα με e-mails των «σχετικιστών» όλου του κόσμου.  Μέσω αυτής της λίστας λαμβάναμε πληροφορίες για  νέες θέσεις, υποτροφίες, βιβλία κλπ. Μου έλαχε το Νοέμβρη  του 1990 να στείλω το πρώτο μου μήνυμα (μακάβριο) αναφέροντας τη δολοφονία του Βασίλη. Στις επόμενες 24 ώρες είχα γίνει δέκτης δεκάδων μηνυμάτων απ’ όλο τον κόσμο, μηνύματα λύπης και αγανάκτησης για τον άδικο χαμό ενός τόσο χαρισματικού επιστήμονα αλλά και εξαίρετου ανθρώπου. Τα μηνύματα συνέχιζαν να έρχονται για ημέρες αναδεικνύοντας την εκτίμηση που απολάμβανε ο Βασίλης.

Περίπου, 10 χρόνια αργότερα υπήρξα μέλος της επιτροπής που απένειμε το «Βραβείο Ξανθόπουλου». Είχε θεσμοθετηθεί από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το ΙΤΕ και δωρεές και αποτέλεσε το σημαντικότερο βραβείο στο χώρο της Σχετικότητας για τα 18 περίπου χρόνια που απονεμόταν. Αφορούσε επιστήμονες που ήταν έως και 40 ετών. Η επιτροπή, αποτελούνταν από τους πλέον εξέχοντες επιστήμονες του χώρου και κάποιον που εκπροσωπούσε την Ελλάδα (έτσι βρέθηκα και εγώ στην επιτροπή). Τα υπόλοιπα μέλη, ήταν αρχαιότεροι και μερικοί σύγχρονοι του Βασίλη, έτσι γνώριζαν και την επιστημονική του συνεισφορά αλλά και το χαρακτήρα του. Στις αξιολογήσεις υπήρχε σαν άγραφο κριτήριο το κατά πόσο ο/η βραβευμένος/η συγκρινόταν με τον Βασίλη και κατά πόσο θα τιμούσε το όνομα του. Από αυτή την σύγκριση στις εσωτερικές συζητήσεις αναδυόταν ο σεβασμός των μελών της επιτροπής για την επιστημονική του συνεισφορά. Πιστεύω, ότι με βάση το παραπάνω κριτήριο όλοι οι βραβευμένοι τίμησαν το όνομα του και τιμήθηκαν από τη σύγκριση μαζί του.

Σαν επίλογο, θέλω να αναφερθώ στην απώλεια που είχε η Ελληνική επιστήμη από την αδόκητη απουσία του. `Ήδη από τις αρχές της 10ετίας του `80 ανέτειλε η εποχή της Σχετικιστικής Αστροφυσικής και της Αστρονομίας Βαρυτικών Κυμάτων. Ο Βασίλης είχε την ικανότητα, τις γνώσεις και το επιστημονικό κύρος για να βοηθήσει στην ανάδειξη νέων επιστημόνων και να οδηγήσει την Ελληνική Σχετικότητα στη νέα εποχή. Αναφέρω χαρακτηριστικά, ότι στις αρχές της δεκαετίας του `90 με προσέγγισαν (ο Βασίλη ήδη ήταν «απών») συνάδελφοι από προγράμματα σχετικά με βαρυτικά κύματα για επίσημη συμμετοχή σε ανιχνευτές, αλλά και για την πιθανότητα να κατασκευαστεί ένας ανιχνευτής στην Ελλάδα. Χωρίς όμως κάποιον της επιστημονικής εμβέλειας του Βασίλη, που ίσως κατάφερνε να ξεπεράσει την δυσανεξία των Ελληνικών κυβερνήσεων σε ότι αφορά την επιστημονική έρευνα, κάποια τέτοια συμμετοχή φάνταζε αδύνατη. Πιστεύω, ότι αν από εκείνη την περίοδο η Ελλάδα είχε ενταχθεί (μέσω του Βασίλη) στον «σκληρό» πυρήνα των χωρών που υποστήριζαν την έρευνα για βαρυτικά κύματα ότι θα είμασταν πραγματικά πρωτοπόροι σε ένα επιστημονικό πεδίο από το οποίο δρέπει η παγκόσμια κοινότητα επιστημονικούς καρπούς τα τελευταία χρόνια.

Όταν ήμουν μικρό παιδί, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η μητέρα μου, για να διαλύσει τον ζόφο της περιρρέουσας εμφυλιοπολεμικής ατμόσφαιρας που βάραινε την παιδική μου καρδιά, με είχε διαβεβαιώσει ότι ο καλός Θεός είχε διαθέσει έναν Φύλακα Άγγελο για να με προστατεύει από κάθε κακό. Όταν μεγάλωσα κατάλαβα ότι δεν υπήρχε τέτοιος Άγγελος. Με τον καιρό όμως απόκτησα ένα καλό και έγκυρο Άγγελο ειδήσεων, καλών και κακών, τον καλό μου φίλο και συνάδελφο Σταύρο Αυγολούπη. Ηταν βράδυ, λίγο πριν τις βραδυνές ειδήσεις μιάς φθινοπωρινής βραδιάς του 1990,όταν ο Αγγελός μου κτύπησε στο τηλέφωνο,« Μιχάλη, τάμαθες??…Σκότωσαν τον Βασίλη!!», ΤΙΙ!!!...................

Οι Καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης Βασίλης Ξανθόπουλος και Στέφανος Πνευματικός δολοφονήθηκαν κατά την διάρκεια μεταπτυχιακού Σεμιναρίου από μαινόμενο υποψήφιο μεταπτυχιακό φοιτητή. Ο Καθηγητής του ΑΠΘ Σωτήρης Περσίδης με κίνδυνο της ζωής του όρμησε και αφόπλισε τον δράστη τραυματιζόμενος σοβαρά.

Έφυγε ο Βασίλης με αυτό τον τραγικό τρόπο!! Το χρυσό παιδί της Νεότερης Ελληνικής Επιστήμης που στα λίγα χρόνια που υπηρέτησε στο νεότευκτο Πανεπιστήμιο Κρήτης είχε συμβάλει ουσιαστικά στην πρότυπη οργάνωση σπουδών του Φυσικού Τμήματος και στην Δημιουργία του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας δεν υπάρχει πιά. 

Οδυνηρή θρηνητική αναδρομή των αξέχαστων στιγμών και εμπειριών που μοιραστήκαμε στο σύντομο διάστημα της γνωριμίας μας ξετυλίχθηκε μπροστά μου. Σίγουρα το 1982 ήταν μια ξεχωριστή χρονιά, για την Πατρίδα μας, για την Ανωτάτη Παιδεία ,για την Ελληνική Αστρονομική Κοινότητα και τελικά για τον Βασίλη και εμένα τελικά. Στα τέλη του 1981 είχε εκλεγεί η Νέα Κυβέρνηση που υποσχόταν ριζικές αλλαγές στην Κοινωνία και την Παιδεία και το 1982 ήταν η χρονιά της υλοποίησης. Τον Αύγουστο της χρονιάς εκείνης θα πραγματοποιείτο η 83 Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως(IAU) στη Πάτρα. Την χρονιά εκείνη επίσης θα εκλέγονταν οι Πρώτοι Καθηγητές στα Νεότευκτα Ανώτατα Ιδρύματα της Κρήτης, το  Πανεπιστήμιο και το Πολυτεχνείο. Στις εκλογές εκείνες ο Βασίλης ήταν υποψήφιος για την Αστρονομία στο Πανεπιστήμιο και εγώ για την Πειραματική Φυσική στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Η εκλογή του Βασίλη έγινε, ως ήταν αναμενόμενο περί την Άνοιξη ή αρχές Καλοκαιριού. Οι Εκλογές Πολυτεχνείου αναβλήθηκαν για μετά την αναδιοργάνωση του Πολυτεχνείου από την Καινούργια Διοικούσα Επιτροπή. Εμείς, ο Βασίλης ,ο Σταύρος (Αυγολούπης) και εγώ είχαμε δηλώσει συμμετοχή στην 83η Γενική Συνέλευση της  IAU, όμως εγώ και ο Σταύρος πήγαμε οδικώς με το αυτοκίνητο του Σταύρου ενώ ο Βασίλης ήλθε αργότερα στο Συνέδριο γιατί είχε να κλείσει κάποιες εκκρεμότητες ενόψει της μετεγκατάστασής του στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Εγκατασταθήκαμε σε ένα παραθαλάσσιο Κάμπινγ στο Ρίο, δίπλα στο Κάστρο του Μωριά και την Προκυμαία του Φέρρυ Μπόουτ, ο Βασίλης  με τον Σταύρο σε μια Οικογενειακή σκηνή του Σταύρου και εγώ σε ένα ατομικό σκηνάκι δίπλα. Παρόλο που το Κάμπινγκ ήταν υποτυπώδες και ασφυκτικά γεμάτο, απολαύσαμε την διαμονή μας γιατί σαν νέοι απολαμβάναμε την βαβούρα και επιπλέον απολαμβάναμε την διπλανή θάλασσα, άλλωστε τον περισσότερο χρόνο τον αφιερώναμε στις δραστηριότητες του Συνεδρίου. Εκτός βέβαια από το πολύ σημαντικό Συνέδριο εκείνο που θα μου μείνει αξέχαστο είναι η περιπετειώδης εκδρομή μας στην Ζάκυνθο, μετά διανυκτερεύσεως στα παγκάκια της προκυμαίας για να προλάβουμε το Φέρρυ Μπόουτ. Τη Σύντομη περιήγησή μας στο Νησί των Βάρδων της Ελλάδας και Ιταλίας (Σολωμού, Φώσκολου και Κάλβου) ελάμπρινε ένα αξέχαστο μεσημβρινό γεύμα που μας παρέθεσε ένας μαθητής του Σταύρου, Κουμνιώτης τούνομα, υπό την κληματαριά σε μία μαγευτική, περιτριγυρισμένη από αμπελώνες αγροικία, με θέα τον Πύργο της Κοντεσσίνας (αγνώστων λοιπών στοιχείων).Και τέλος το Μεσημεριανό Συμπόσιο όλων των Ελλήνων Αστρονόμων που συμμετείχαν στο Συνέδριο, κατά το οποίο απεφασίσθη η ίδρυση της Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας και η ανάθεση σ’εμένα, τον Γρηγόρη Αντωνακόπουλο, τότε Καθηγητή Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, και τον Ξενοφώντα Μουσά, τότε Επιμελητή  της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, της σύνταξης του Πρώτου Καταστατικού της Εταιρείας.

Γυρνώντας στην Θεσσαλονίκη, αρχές Σεπτεμβρίου πιά, εγώ έπρεπε να φέρω δια θαλάσσης το σκάφος μου, ένα πεντάμετρο καμπινάτο ιστιοπλοικό, από την Νικήτη Χαλκιδικής, όπως έκανα κάθε τέλος Καλοκαιριού. Σ’ αυτό το ταξίδι των 75 ναυτικών μιλίων ζητούσα την συμμετοχή κάποιου φίλου μου. Πρότεινα λοιπόν στον Βασίλη να με βοηθήσει σ’ αυτό το ταξίδι. Ο Βασίλης, παρά το πιεσμένο πρόγραμμα του, δέχθηκε με ενθουσιασμό, παρόλο που δεν είχε εμπειρία από τέτοιες δραστηριότητες. Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι, αν και διακεκριμένος διεθνούς φήμης πολυάσχολος Επιστήμονας, ήταν πάντα παρών στα Κοινωνικά δρώμενα και έδειχνε ειλικρινές ενδιαφέρον στα προβλήματα των άλλων, με διάθεση να βοηθήσει. Δοκίμαζε δε με εφηβικό ενθουσιασμό κάθε καινούρια εμπειρία.

Ξεκινήσαμε πρωί -πρωί με το αυτοκίνητο για το Κάμπινγκ Μύλος, όπου είχα ,»α ρόδο» δεμένο το σκάφος μου, το οποίο ονόμαζα «Κάντανο». Οταν φθάσαμε στο Κάμπινγκ ο καιρός ήταν ακατάλληλος για ταξίδι με ιστιοφόρο. Είχε απόλυτη νηνεμία και ένα πούσι βαρύ πλάκωνε τα πάντα. Η ορατότητα ήταν δεν ήταν τριάντα μέτρα. Επειδή ό χρόνος και των δύο μας ήταν περιορισμένος αποφασίσαμε να περιμένωμε να σηκωθεί το πούσι. Εφτασε όμως έξι το απόγευμα και το πούσι δεν έλεγε να σηκωθεί. Ετέθη λοιπόν το δίλημμα, να ακυρώσουμε το ταξίδι, οπότε βέβαια ο Βασίλης δεν θα συμμετείχε γιατί την μεθεπομένη έφευγε για Ηράκλειο, ή να ταξιδεύσουμε με την μηχανή χωρίς ορατότητα. Αποφασίσαμε το δεύτερο. Και κάναμε μια πλεύση για την οποία θα είμαι πολύ υπερήφανος ως θαλασσοπόρος.

Ξεκινήσαμε όπως είπα με μηδέν ορατότητα, η οποία μας συνόδευσε σε όλο το ταξίδι ως την Ποτίδαια. Όλη η πλεύση μας βασίστηκε στην πυξίδα και μόνο όταν πλησιάζαμε στην Κασσάνδρα ο Φάρος του πεδίου βολής της Αεροπορίας, εμφανιζόμενος κατά διαστήματα μου επιβεβαίωνε ότι προχωρούσαμε σωστά. Ο Βασίλης κινείτο πάνω στο σκάφος σαν έμπειρος ναυτικός εκτελώντας κάθε αναγκαία ενέργεια στην εντέλεια. Είχε σκοτεινιάσει και από την μεριά της Ποτίδαιας επικρατούσε πυκνό σκοτάδι πράγμα που με εξέπληξε δυσάρεστα. Αργότερα αντιλήφθηκα ότι ήταν φυσικό η Νέα Ποτίδαια που βλέπει στον Κορωνέο κόλπο, εκτός της περιόδου των διακοπών, να είναι ακατοίκητη και συνεπώς θεοσκότεινη. Παρακάλεσα το Βασίλη να πάει στη πλώρη και με τον ισχυρό φακό που είχα να προσπαθήσει να ιδεί μήπως πλησιάζουμε στην ξηρά. Πράγματι ούτε δέκα μέτρα μπροστά ήταν βράχια. Κάναμε κράτει την μηχανή και παίζοντας με τον φακό προς όλες τις διευθύνσεις πιάσαμε την καμάρα της γέφυρας της Ποτίδαιας. Η Είσοδος του καναλιού ήταν είκοσι μέτρα δεξιά μας. Φθάσαμε πολύ καλά. Δέσαμε στο λιμανάκι της Ποτίδαιας και ανηφορήσαμε προς την Παλαιά Ποτίδαια, όπου βρήκαμε ένα Ταβερνάκι που ήταν ακόμα ανοιχτό. Ήμασταν οι μόνοι πελάτες γεγονός που από μόνο του γεννά μια οικειότητα με τον ταβερνιάρη: Από πού έρχεστε παλληκάρια? Από την Νικήτη με σκάφος. Δέσαμε στο λιμανάκι και ήλθαμε να φάμε… Με τέτοιο καιρό?!! Εεε.. με τέτοιο καιρό..δεν είχαμε χρόνο για αναβολή, έπρεπε να ταξιδεύσουμε.. Δεν είχατε χρόνο? Τι δουλεία κάνετε, αν επιτρέπεται?? Εγώ είμαι επιμελητής στο Πολυτεχνείο και ο κύριος Καθηγητής Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, είπα δείχνοντας με υπερηφάνεια τον Βασίλη.

Μετά το φαγητό διανυχτερεύσαμε στην καμπινούλα της «Κανδάνου». Την άλλη μέρα αφού ήπιαμε τον πρωινό καφέ .Αποπλεύσαμε για Θεσσαλονίκη. Ο καιρός ήταν καλός και κατάλληλος για ιστιοπλοΐα. Ανοίξαμε τα πανιά και το απογευματάκι δέναμε στην Μαρίνα του Ναυτικού Ομίλου Θεσσαλονίκης. Αξέχαστες στιγμές!!

Όσοι είχαμε την τύχη να είμαστε φοιτητές του Βασίλη Ξανθόπουλου, νέου καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του νεαρού τότε Πανεπιστημίου Κρήτης, θυμόμαστε έντονα την ζωντάνια και τον ενθουσιασμό που τον χαρακτήριζαν. Ο Βασίλης ήταν καταπληκτικός δάσκαλος και άνθρωπος, προσιτός, μιλούσε απλά και κατανοητά αλλά, χωρίς να το επιδιώκει, έπειθε και ένα νέο φοιτητή πως ήταν κορυφαίος επιστήμονας. Μετέφερε στο ακροατήριό του το πάθος του για την επιστημονική έρευνα και ξεχώριζε από μια ομάδα ξεχωριστών ανθρώπων που αύξανε το ενδιαφέρον και δικαίωνε την επιλογή για τις σπουδές μας. Είχε την ικανότητα να περιγράφει τις πιο πολύπλοκες έννοιες παραστατικά και με απλότητα, σε έσπρωχνε και σε «παρέσυρε» αβίαστα στην εξερεύνηση της μαθηματικής περιγραφής τους, από τα μαθηματικά του πρώτου εξαμήνου και τα θέματα αστροφυσικής και κοσμολογίας, ως την γενική θεωρία της σχετικότητας και την θερμοδυναμική των μελανών οπών στην πτυχιακή εργασία. 

Γνώρισα για πρώτη φορά τον Βασίλη Ξανθόπουλο, όταν πήγα το καλοκαίρι του 1985 στην Ορθόδοξη ακαδημία στο Κολυμπάρι, για να παρακολουθήσω ένα από τα συνέδρια που διοργάνωνε  από το  1978 ο Γιάννης Ηλιόπουλος, και στο οποίο βοηθούσε σημαντικά ο Βασίλης Ξανθόπουλος. Δεν θα ξεχάσω ότι περπάτησε 1 χιλιόμετρο για να  προϋπαντήσει ένα άγνωστο φοιτητή στο κέντρο του χωριού και να με οδηγήσει με τα πόδια στην Ακαδημία.

Φαινόταν πολύ απλός και καταδεκτικός στους τρόπους και απόπνεε καλοσύνη. Δεν μίλησα καθόλου φυσική μαζί του τότε.

Αλλά το 1986 η το 1987 (δεν θυμάμαι καλά) επισκέφτηκε το Caltech όπου έκανα το διδακτορικό μου και έδωσε ένα σεμινάριο. Το θέμα του ήταν η πρόσφατη εργασία που είχε κάνει σε αναλυτικές λύσεις βαρυτικών κυμάτων με τον Chandrasekhar, πού έδειχνε κάτι πολύ παράξενο για τις δοξασίες του πεδίου εκείνης της εποχής: την δημιουργία ενός νέου τύπου ανωμαλίας.

Η αίθουσα σεμιναρίων του Bridge (όπου ήταν παραδοσιακά οι αστροφυσικοί ) ήταν κατάμεστη. Ούτε καρφίτσα δεν έπεφτε. Ήταν όλοι οι αστροφυσικοί με πρώτους και καλύτερους τους Thorne και Blandford (που τους είχα ήδη γνωρίσει γιατί επαιρνα το μάθημά τους) ώς τους θεωρητικούς φυσικούς σωματιδίων από το Lauritsen, με πρώτο και καλύτερο τον επιβλέποντα του διδακτορικού μου John Preskill. Προφανώς βοηθούσε το θέμα ότι οι Thorne και Preskill είχαν (κερδοφόρα όπως φάνηκε αργότερα) στοιχηματίσει αρκετές φορές με τον Hawking (ένα άλλον τακτικό επισκέπτη εκείνη την εποχή) και το θέμα του Ξανθόπουλου είχε άμεση σχέση με ένα από αυτά τα στοιχήματα.

Μου φάνηκε τόσο αναπάντεχο, να δώ την αφρόκρεμα των κορυφαίων καθηγητών από ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια στον κόσμο, όπως το Caltech, να κρέμεται  από τα χείλη ενός νεαρού καθηγητή, κάτι που δεν θα υποπτευόμουνα καθόλου όταν τον γνώρισα μερικά χρόνια πρίν.

Δυστυχώς δεν ξαναείδα τον Βασίλη Ξανθόπουλο από τότε. Έμαθα πολλά για αυτόν αργότερα όταν ήλθα στην Κρήτη. Είναι κρίμα να χάνονται πρόωρα τέτοια άτομα!

Ξαφνικά, αναπάντεχα, χάθηκε ο Βασίλης Ξανθόπουλος ένα πρόσωπο τόσο σημαντικό για το Τμήμα Φυσικής.  

Ήταν άριστος επιστήμονας, αληθινός, καλός άνθρωπος, με χιούμορ και ευγένεια, ιδεαλιστής ίσως και παραπάνω του κανονικού, ρομαντικός.

Ήταν απλός και λιτός. Πίστευε σε αγνές αξίες και ιδανικά. Αυτός ήταν για μένα ο Βασίλης και τιμή μου που τον είχα Πρόεδρο στο Τμήμα Φυσικής και μπορούσα να τον αποκαλώ φίλο και συνεργάτη.

Το Βασίλη τον γνώριζα από τη δεκαετία του 1970, όταν ήταν εδώ στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο φοιτητής στο Τμήμα Φυσικής και εγώ πρόσφατος ερευνητής στο Laboratory for Astrophysics and Space Research του Enrico Fermi Institute του Πανεπιστημίου Σικάγο. Έκανε τότε το διδακτορικό του στη θεωρητική φυσική της γενικής σχετικότητας στον καθηγητή Robert Geroch, το οποίο το πήρε το 1978. Από τότε γινήκαμε πολύ καλοί φίλοι που αυτή η φιλία και η επαφή μας διήρκησε μέχρι και το θάνατό του στις 27 Νοεμβρίου 1990. 

Ο Βασίλης ήταν ένα πολύ έξυπνο παιδί. Ασχολούταν πολύ με κάτι που του άρεσε πολύ - τα μαθηματικά, ιδιαίτερα τα μαθηματικά για τους φυσικούς. Και αυτό τράβηξε την προσοχή του Καθηγητή του, τον Robert Geroch, όπως και του S. Chandrasekhar, ενός διάσημου φυσικού στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, που αργότερα, το 1983 πήρε το Νόμπελ βραβείο "for his studies of the physical processes of importance to the structure and evolution of the stars". 

Ο Βασίλης από τότε που ήταν φοιτητής βρέθηκε πολύ κοντά στον  S. Chandrasekhar και συνέχισε να συνεργάζεται μαζί του και μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1980.  Αυτή η συνεργασία αυξήθηκε   πολύ, όταν ο Βασίλης διορίστηκε το 1982 καθηγητής στο  Πανεπιστήμιο Κρήτης. Άρχισε να έρχεται πιο ταχτικά στο Σικάγο και ο Chandrasekhar να επισκέπτεται πιο ταχτικά το Ηράκλειο. Η συνεργασία αυτή φαίνεται και από τις δημοσιεύσεις που κάνανε μαζί σε θέματα υψηλής θεωρητικής φυσικής και μαζί λύσανε το πρόβλημα σύγκρουσης δυο βαρυτικών κυμάτων, αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως "Chandrasekhar–Xanthopoulos colliding plane wave model". Ο Chandra αγαπούσε την Ελλάδα, αλλά πιο πολύ εκτιμούσε τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους. Στο γραφείο του πάντα είχε τα αγάλματα του Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Σοφοκλή και άλλους. Το πρόβλημα όμως που είχε ο Βασίλης με το Chandra στην Κρήτη ήταν το εξής: Ο Chandra ήταν  αυστηρός βίγκαν και όπως μου έλεγε ο Βασίλης δεν ξέρανε τι φαγητά να του προσφέρουνε, ώσπου ανακαλύψαν πως του αρέσουν πολύ οι φακές. Έτσι με φακές και με τις σαλάτες μια χαρά τα καταφέραν οι Κρητικοί και σε αυτήν την περίπτωση.

Όταν ο Βασίλης ερχόταν στο Σικάγο στην αρχή έμενε στο International House του πανεπιστημίου, αλλά αργότερα και στο σπίτι μου που ήταν κοντά στο πανεπιστήμιο. Τον περισσότερο καιρό όμως τον περνούσε στο γραφείο του Chandra προετοιμάζοντας δημοσιεύσεις. Θυμάμαι μια φορά, το Πάσχα 1989 που ο Βασίλης έμενε μαζί μου. Συνήθως, την Κυριακή μετά την Ανάσταση μαζί με όλη την πλατιά οικογένεια εδώ στο Σικάγο βγαίνουμε έξω στο Πάρκο και ψένουμε αρνιά, κοκορέτσια, και το γλεντάμε. Όταν του είπα αυτό στο Βασίλη λίγες μέρες προτού το Πάσχα, μου λέει: Ξέρεις, ο Chandra μου είπε πως με θέλει την Κυριακή στο γραφείο του να τελειώσουμε μια δημοσίευση. Και εγώ του είπα: "μην ανησυχείς θα του μιλήσω εγώ του Chandra και θα τα κανονίσουμε". Έλα όμως πως όταν τον μίλησα το Chandra για Πάσχα και για τη μεγαλύτερη χριστιανική γιορτή, έλαβα την ακόλουθη απάντηση: «Δεν ξέρω τι κανονίσατε εσείς αλλά το Βασίλη τον θέλω την Κυριακή στο γραφείο μου να προλάβουμε την προθεσμία δημοσίευσης ενός σημαντικού μας άρθρου». Και έτσι ο Βασίλης και ο Chandra δουλέψανε και τη μέρα του Πάσχα και την προθεσμία την πρόλαβαν. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Υπήρχαν και ευκαιρίες που περνούσαμε καλά. Θα ήταν το καλοκαίρι 1986, όταν και  με κάτι φίλους του από τη Νέα Υόρκη περάσαμε δυο υπέροχες εβδομάδες στο νησί Holiday  στις Μπαχάμες. 

Επίσης, και εγώ ερχόμουνα  στην Κρήτη ταχτικά και το σπίτι του Βασίλη ήταν και το δικό μου σπίτι. Το 1990 με μια πρωτοβουλία του Βασίλη, αρχίσαμε και μια συνεργασία μου με το ΙΤΕ να γίνουν στο Ηλεκτρονικό εργαστήριο του ΙΤΕ κάποιες ηλεκτρονικές πλακέτες ενός οργάνου μου για μια Ρωσική αποστολή στον Άρη, το Mars-96. Εκείνο το καλοκαίρι οργανώσαμε στο ΙΤΕ και μια διεθνή σύσκεψη όλης της επιστημονικής ομάδας του Mars-96, και μαζί με τους Ρώσους επιστήμονες ήρθε στο Ηράκλειο και μια Κυβερνητική αποστολή με επικεφαλής το διευθυντή του Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας στη Μόσχα, μαζί και με αντιπροσώπους του ΡΟΣΣΚΟΣΜΟΣ και υπογράφτηκε μια συμφωνία συνεργασίας ανάμεσα στο ΙΤΕ και τη Διαστημική Υπηρεσία της Ρωσίας. Δυστυχώς αυτή η αποστολή απέτυχε και δεν είχαμε κανένα αποτέλεσμα.

Δε γνωρίζω ποιανού ιδέα ήταν αυτή, αλλά το Φυσικό Τμήμα εκείνο το διάστημα έκανε κάτι το πολύ έξυπνο. Οργάνωσε το Θερινό Σχολείο Προχωρημένης Φυσικής (στο οποίο δίδαξα και εγώ για μερικά καλοκαίρια) για τους καλύτερους φοιτητές από όλη την Ελλάδα, τους έφερνε στην Κρήτη στο Ηράκλειο και τους διδάσκε φυσική για δυο μήνες. Μετά διάλεγε τους καλύτερους φοιτητές και τους πρόσφερνε υποτροφία να εισαχθούν στο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ο Βασίλης έπαιζε εδώ σπουδαίο ρόλο ως καλός δάσκαλος αλλά και σαν πρόεδρος του Φυσικού Τμήματος εκείνο το διάστημα.

Είχαμε όμως και εδώ καιρό για λιγοήμερες διακοπές σε όλη την Κρήτη: στη Σητεία, στην Ιεράπετρα, στο Λασήθι, ακόμα και ψηλά στον Ψηλορείτη. Πολλές φορές ο Βασίλης έπαιρνε μαζί του και τον Γιαννάκη, τον αγαπητό του ανιψιό, γιο της αδερφής του.

Η είδηση της δολοφονίας  του Βασίλη, του αγαπημένου μου φίλου, με τάραξε πολύ. Η κηδεία στην Αγία Παρασκευή, στην οποία ήμουν παρών με συγκίνησε ακόμη περισσότερο. Και όχι μόνο εμένα, αλλά όλους που τον γνωρίζαμε. Όταν ο Chandra έμαθε για τη δολοφονία, έκλαψε αρκετά, μετά κλίστηκε στο δωμάτιό του με μοναδική συνοδεία τη μουσική της Ένατης συμφωνίας του Beethoven. Αργότερα, όταν ο Chandra διορίστηκε ο πρώτος πρόεδρος του Επιστημονικού Βραβείου Ξανθόπουλος και εγώ διαχειριζόμουνα όλη την αλληλογραφία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης, είχα την ευκαιρία να κάνω πολλές συζητήσεις με το Chandra για το Βασίλη. Η γνώμη του Chandra ήταν πως αν ο Βασίλης θα είχε την ευκαιρία να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του, θα έπαιρνε και αυτός το Βραβείο Νόμπελ. 

Τι κρίμα!

Σαν να ήταν χθες θυμάμαι το πρωί της ημέρας που ο Βασίλης έφθασε στην Κρήτη. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να έρθει στο πανεπιστήμιο και να επισκεφθεί βιβλιοθήκη. Εκεί τον γνώρισα.

Ο Βασίλης έδειξε πηγαίο ενδιαφέρον για την δημιουργία του Αστεροσκοπείου Σκίνακα.  Παρόλο που ήταν εντελώς θεωρητικός ήταν ένθερμος στη δημιουργία του αστεροσκοπείου και πάντα πρόθυμος να βοηθήσει στο να γίνει πραγματικότητα. Δεν ξεχνώ το βράδι που είχε έρθει στον Σκίνακα όταν το 1986 το φθινόπωρο κάναμε την πρώτη αστρονομική παρατήρηση με την ccd κάμερα που μόλις είχαμε εγκαταστήσει στο τηλεσκόπιο των 30 εκατοστών και τον ενθουσιασμό του, τη λάμψη στο πρόσωπό του  όταν είδαμε στην οθόνη την πρώτη μας φωτογραφία από τον μεγάλο Γαλαξία της Ανδρομέδας.

Όταν δυο χρόνια αργότερα επρόκειτο να ζητήσουμε χρήματα από το Υπουργείο Βιομηχανίας  για να αποκτήσουμε ένα μεγαλύτερο τηλεσκόπιο ο Βασίλης ήρθε μαζί μου στην Αθήνα ως αστροφυσικός και ως πρόεδρος του Τμήματος όπου συναντήσαμε τον τότε Υπουργό Αναστάσιο Πεπονή για να τον πείσουμε να χρηματοδοτήσει το νέο τηλεσκόπιο του ενός μέτρου. Θυμάμαι ο Βασίλης με πόσο μεγάλο ζήλο, πειστικότητα και αποφασιστικότητα  υποστήριξε απέναντι στον Υπουργό αυτή την προσπάθεια

Εκείνα τα χρόνια μου είχε προτείνει η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας αν θα ήθελα σε συμπεριληφθώ στον κατάλογο των Ελλήνων επιστημόνων που θα  ενδιαφερόντουσαν να συμμετάσχουν στο διαστημικό πρόγραμμα κοσμοναυτών της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Εγώ δεν είχα δείξει ενδιαφέρον, άλλωστε οι σωματικές μου αρετές δεν ήταν και οι πλέον κατάλληλες. Όταν κάποτε πολύ αργότερα το ανέφερα στο Βασίλη αυτός αναφώνησε «Γιατί δεν μου το είχες πει. Εγώ οπωσδήποτε Θα ήθελα να πάω στο Διάστημα!»

Ο Βασίλης ήθελε πάρα πολύ να συμμετέχει η Κρήτη σε διαστημικές αποστολές. Όταν προέκυψε η ευκαιρία σε συνεργασία με τον Θανάση Οικονόμου στο Πανεπιστήμιο Σικάγου και το Ινστιτούτο Μαξ Πλάνκ Χημείας της Γερμανίας να συμμετάσχει το ΙΤΕ στη διαστημική αποστολή της Σοβιετικής Ένωσης MARS ’94 για τον Άρη, ο Βασίλης ηγήθηκε της προσπάθειας να κατασκευαστεί στο εργαστήριο του ΙΗΔΛ/ΙΤΕ το πρωτότυπο του οργάνου α-χ που θα μετρούσε την χημεία του αρειανού εδάφους. Παρότι η σοβιετική αποστολή αργότερα απέτυχε κατά την εκτόξευση η προεργασία που έγινε στο ΙΤΕ απετέλεσε τη βάση για να κατασκευαστεί στη συνέχεια το αντίστοιχο όργανο που πήγε στον Άρη με το PATHFINDER της NASA.

Για μένα ο Βασίλης συνδύαζε τα χαρακτηριστικά ενός μοναδικού επιστημονικού μυαλού και μίας τέλειας ανθρώπινης προσωπικότητας .

Θυμάμαι ότι συνεχώς έλεγε ότι ύψιστος στόχος μας πρέπει να είναι να δημιουργήσουμε στη Κρήτη επιστημονική παράδοση. Ελπίζω μετά από 30 χρόνια που δεν είναι πια μαζί μας σε κάποιο βαθμό να έχουμε ανταποκριθεί στα υψηλά ιδανικά του Βασίλη και στους υψηλούς του στόχους. Είναι η παρακαταθήκη που άφησε για τις επόμενες γενιές.

Εδώ και 47 χρόνια στην ομάδα μεταπτυχιακών / ερευνητών του  University of Chicago  ήρθε ένας πτυχιούχος Μαθηματικός από την Ελλάδα για διδακτορικό στο Τμήμα  Φυσικής. Τον θυμάμαι τότε ψηλό, ωραίο,  χαμογελαστό, μετριόφρονα και καλοφαγά. Τα χρόνια των σπουδών του στο Chicago  ήταν  η ψυχή της ομάδας. "Η Ελλάδα μας χρειάζεται", έλεγε,  "εγώ θα γυρίσω πίσω". Δεκαπέντε χρόνια αργότερα τον συνάντησα, για τελευταία φορά, στα προκατασκευασμένα του Πανεπιστημίου Κρήτης στη Κνωσσό λίγους μήνες πριν το φονικό. Ήταν τότε  Πρόεδρος του Τμήματος Φυσικής και με υποδέχτηκε όρθιος και με χαρά στο μικρό του γραφείο. Αριστερά του ένας μικρός πίνακας με εξισώσεις και πίσω του ένα τεράστιο poster από τη πλατεία Τιέν Αν Μεν στο Πεκίνο, με τον θαρραλέο κινέζο φοιτητή ακίνητο, με τις σακούλες στα χέρια, μπροστά από το πολεμικό τανκς. Κοιτώντας και αυτός  το poster  μου είπε «οι φοιτητές είναι το μέλλον κάθε χώρας, να τους δώσουμε ό,τι μπορούμε».

Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είχα συνολικά περί τις 20.000 φοιτητές, γιατί μερικές χρονιές είχα τέσσερα τμήματα σε κάθε εξάμηνο (τρία μαθήματα Αστρονομίας, Αστροφυσικής και Ηλεκτρονικών Υπολογιστών από 250 φοιτητές σε καθένα. Ο Βασίλης Ξανθόπουλος ήταν ο καλύτερος φοιτητής που είχα ποτέ. Ήταν ο μόνος που πήρε 10 σχεδόν σε όλες τις εξετάσεις. Αυτή την πρωτιά την είχε από την φυσική του διανοητική ικανότητα και κλίση στην επίλυση προβλημάτων.
Όταν στην αρχή της υπηρεσίας μου στο ΑΠΘ θέλησα να φέρω και στην Ελλάδα το σύστημα της homework, όπως ισχύει στις ΗΠΑ, ο Βασίλης ήταν από τους λίγους που το δέχτηκαν. Στα φροντιστήρια ζητούσα οι φοιτητές να λύνουν τα προβλήματα στον πίνακα. Ο Βασίλης ήταν ο πρώτος.
Ως άνθρωπος ο Βασίλης ήταν εξαιρετικά καλός. Βοηθούσε όσους τον ρωτούσαν και πολύ καταδεκτικός.
Όταν πήρε το πτυχίο (πρώτος) μου ζήτησε συστατική επιστολή για το Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Έγραψα την καλύτερη επιστολή, γιατί γνώριζα καλά αυτό το πανεπιστήμιο όπου πολλοί Έλληνες είχαν φοιτήσει μαζί και εγώ, με πρωτοπόρο τον Λευτέρη Οικονόμου. Ο Βασίλης δεν διέψευσε τις προσδοκίες μας.
Όταν γύρισε στην Ελλάδα, ήρθε στο Τμήμα Φυσικής, στον Τομέα Αστροφυσικής. Όμως, ο Βασίλης ζητούσε κάτι περισσότερο και η δημιουργία ενός νέου και σύγχρονου πανεπιστημίου στην Κρήτη ήταν μια μοναδική ευκαιρία. Έτσι ήρθε στην Κρήτη. Μια συνεργασία που είχαμε αρχίσει, είχε δώσει ήδη μία δημοσίευση και το Νοέμβριο του 1990 είχα έρθει στην Κρήτη για να συνεργαστούμε σε θέματα θεωρητικής Γενικής Σχετικότητας.
Φωτογραφίες με τον Βασίλη δεν έχω. Όμως, η φωτογραφία με τον S. Chandrasekhar (τον κοινό μας δάσκαλο) μπροστά στο μαυροπίνακα τα λέει όλα.
Εύχομαι η προσπάθειά σας στη δημιουργία μιας ιστοσελίδας να δώσει κάτι αντάξιο της επιστημονικής και ανθρώπινης οντότητας του Βασίλη. Δυστυχώς, πέρα από όλα τα άλλα, με τον Βασίλη έφυγε ουσιαστικά και η ανάπτυξη της Σχετικότητας από την Ελλάδα.

Συχνά ο αείμνηστος Βασίλης Ξανθόπουλος συνεισέφερε ιδέες, που έδιναν έναν ευχάριστο τόνο στην καθημερινότητά μας στο Τμήμα Φυσικής στα κτήρια της λεωφόρου Κνωσού. Να μία από αυτές. 

Στη διάρκεια του ακαδημαϊκού έτους 1989 - 1990 ο καθηγητής του Τμήματος Κανάρης Τσίγκανος είχε δυσκολία να λύσει την διαφορική εξίσωση 

- βλέπετε, συμβαίνει συχνά και στους καθηγητές αυτό - με σταθερές α και β. Χρειαζόταν τη λύση για να προχωρήσει στην έρευνά του. Όλες οι καθιερωμένες και μη τεχνικές της βιβλιογραφίας είχαν δοκιμαστεί, τόσο από τον ίδιο όσο και από άλλους συναδέλφους. Δυστυχώς όμως χωρίς αποτέλεσμα. Ο Βασίλης εκείνη τη χρονιά δίδασκε το μάθημα των διαφορικών εξισώσεων. Η εξίσωση ήταν βασικό θέμα συζήτησης στις επισκέψεις μας για μεσημεριανό στο εστιατόριο του Κώστα Μπαξελέρη στις Αρχάνες.

Πηγαίναμε συχνά εκεί διότι μας άρεσαν τα εδέσματα με τα παρατσούκλια όπως τα ``σκάνδαλα", ο ``ερυμάνθιος", τα ``αμυλώδη" ή το ``μάννα", που προσέφερε. Εκτιμούσαμε επίσης τα διεισδυτικά σχόλια του Κώστα όταν ερχόταν να μας κάνει παρέα στο τραπέζι μας, και εξ αιτίας των οποίων του είχαμε απονείμει τον τίτλο ``Φιλόσοφος". 

Αφού εμείς δεν μπορούμε να λύσουμε την εξίσωση, ας επιστρατεύσουμε τους φοιτητές/τριες, ήταν η πρόταση του Βασίλη σε μια από τις επισκέψεις μας στο εστιατόριο του Φιλόσοφου. Ήταν μια καλή ευκαιρία, αν μη τι άλλο για εκπαιδευτικούς λόγους, να εμπλακούν οι φοιτητές/τριες στην αναζήτηση της λύσης. Και πού ξέρεις; Κάποια ή κάποιος από αυτούς μπορεί και να την βρει. Οι νέες και οι νέοι διακρίνονται για την επινοητικότητά τους σε εναλλακτικές προσεγγίσεις. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα στη ζωή και στην επιστήμη. Ανακοίνωσε, λοιπόν, στην τάξη του ότι προκηρύσσει διαγωνισμό με έπαθλο δείπνο για δύο άτομα στο εστιατόριο του Φιλόσοφου στις Αρχάνες. Η ανακοίνωση προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στους φοιτητές, τουλάχιστον το πρώτο διάστημα, πριν ακόμα έρθουν αντιμέτωποι με τις δυσκολίες. 

Όμως, ακόμα περισσότερο ενθουσιάστηκε ο Φιλόσοφος με την όλη ιδέα και την επιστημονική ποιότητα του διαγωνισμού.  Ανέβασε το έπαθλο από δείπνο για δύο σε δείπνο για δώδεκα άτομα και ανάρτησε στον τοίχο του εστιατορίου τον ``Διαγωνισμό Πνεύματος" της εικόνας.   

Διάφοροι ντόπιοι καθώς επίσης και αλλοδαποί τουρίστες προσπάθησαν να λύσουν την εξίσωση, στέλνοντάς μας συχνά απλοϊκές αλλά λάθος λύσεις. Κάποιες επιμέρους παρατηρήσεις και σχόλια μπορείτε οι ενδιαφερόμενες/οι να βρείτε στο Παράρτημα του συγγράμματος ``Διαφορικές Εξισώσεις" του Στέφανου Τραχανά. 

Η εξίσωση δεν έχει λυθεί ακόμα. Οπότε, με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ενημερώσω κάθε ενδιαφερόμενο/η ότι ο διαγωνισμός παραμένει ανοικτός και ότι με ιδιαίτερη χαρά θα καλύψουμε εμείς το έπαθλο του νικητή, ως μια απειροελάχιστη προσφορά στη μνήμη του Βασίλη. 

Ήταν ένα ήσυχο απόγευμα κοντά στο σούρουπο, περίπου ένα μήνα πριν το φονικό, όταν περπατάγαμε με τον Βασίλη στο μώλο του λιμανιού εδώ στο Ηράκλειο. Θέμα της κουβέντας μας κάτι που αγαπούσαμε κι οι δυό. Οι εκτιμήσεις τάξης μεγέθους. Οι υπολογισμοί Fermi όπως τους λένε πολλοί. Κι ως «παιδί του Σικάγου» ο Βασίλης είχε έναν παραπάνω λόγο να τους αγαπά. Σε μια άλλη περίσταση είχε πέσει και η ιδέα μήπως γράφαμε μαζί ένα σχετικό βιβλιαράκι με τίτλο «Στο περίπου». Όταν ξαφνικά, βλέποντας ένα πλοίο που χανόταν στο βάθος, μου λέει ο Βασίλης: "Στέφανε, δεν παίζουμε ούτε Β’ Εθνική αν δεν λύσουμε το εξής πρόβλημα: Να εκτιμήσουμε την ακτίνα της γης βλέποντας πόση ώρα παίρνει σ ’ένα πλοίο της γραμμής για να χαθεί στο βάθος του ορίζοντα." Και μέχρι να προλάβω να αντιδράσω βγάζει ένα φύλλο χαρτιού κι ένα στυλό, κάθεται κάτω, και σ ‘ένα λεπτό μου δείχνει τον τύπο:

Όπου -μου εξηγεί- R είναι η ακτίνα της γης, s το διάστημα που θα διανύσει το πλοίο μέχρι να χαθεί και h το ύψος του που είναι φωτισμένο. Και συνεχίζει. Να βάλουμε όμως και κανέναν αριθμό να δούμε αν βγαίνει λογικό αποτέλεσμα. Ας πούμε ότι το πλοίο κινείται με 30 km/h (λογικό νούμερο, μου φαίνεται) και του πήρε χονδρικά μισή ώρα μέχρι να χαθεί. Θα είναι λοιπόν s⋍15 km και πες ότι το ύψος του θα είναι γύρω στα h=20 m. Κάνει τις πράξεις ταχύτατα και με τα μάτια να λάμπουν από χαρά μου λέει: "Στέφανε είναι εντάξει. Βγάζει γύρω στις 5000 km! Θα έρθουμε μια άλλη φορά να κάνουμε και την παρατήρηση. Μέχρι τότε όμως θα μου πεις εσύ - ξέρω ότι έχεις βίτσιο με το φως - ποιό από τα δύο θα συμβεί πρώτα. Να χαθεί το πλοίο επειδή βυθίστηκε κάτω από τον ορίζοντα ή επειδή το φως του δεν είναι πια ορατό από το μάτι μας;"

Του το είπα πράγματι την επομένη - είναι ο ορίζοντας που κάνει το πλοίο να χάνεται κι όχι η εξασθένηση του φωτός του - αλλά εκείνη η «άλλη φορά» που θα κάναμε την παρατήρηση δεν πρόλαβε να έλθει.

Ο Βασίλης έφυγε. Όμως αυτή τη λάμψη στα μάτια δεν θα την ξεχάσω ποτέ. Γιατί αυτό ήταν ο Βασίλης: Η λάμψη στα μάτια. 

Με το Βασίλη Ξανθόπουλο είχαμε κοινή πορεία, τόσο κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών μας σπουδών στο Παν. Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), όσο και μετέπειτα κατά τη διάρκεια των κοινών μεταπτυχιακών σπουδών μας στο Παν. του Σικάγο, τη δεκαετία του '70. Επίσης, συνυπηρετήσαμε ως διδάσκοντες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τη δεκαετία του '80, μέχρι τα τραγικά γεγονότα του 1990, κατά τα οποία ως εκ θαύματος διασωθήκαμε με τη σύζυγό μου από τις δολοφονικές σφαίρες.
Στο ΑΠΘ, ο Βασίλης εισήλθε στο Τμήμα Μαθηματικών με τις Πανελλήνιες εξετάσεις, συγκεντρώνοντας την υψηλότερη βαθμολογία από όλες τις Σχολές των θετικών επιστημών εκείνη τη χρονιά (1969). Απεφοίτησε μετά από ακριβώς 4 χρόνια από το Τμήμα Μαθηματικών, με άριστα σε όλα τα μαθήματα, συμπεριλαμβανομένων και πλείστων μαθημάτων από το Τμήμα Φυσικής. Οι ικανότητες του Βασίλη Ξ ιδαίτερα στα μαθηματικά, π.χ. στην επίλυση δύσκολων διαφορικών εξισώσεων ήταν απαράμιλλες και γνωστές από τότε σε όλους μας.
Μετά το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ανέπτυξε στενή συνεργασία με τον S. Chandrasekhar (Chandra) πάνω σε λύσεις των εξισώσεων του Einstein της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητος. Με αυτό το θέμα άλλωστε είχε ασχοληθεί από τις πρώτες δημοσιεύσεις του, ενώ ήταν και το αντικείμενο του διδακτορικού του.
Στο Παν. του Σικάγο, είχα διαπιστώσει ότι η σχέση ανάμεσα στο Βασίλη και τον Chandra στηριζόταν σε μια βαθιά αμοιβαία εκτίμηση. Σε συζητήσεις μου με τον Chandra, αυτός δεν έχανε ευκαιρία να μου εκφράσει το θαυμασμό του για τις μαθηματικές ικανότητες του Βασίλη Ξ. Συγκεκριμένα, όταν αλληλογραφούσαν και ο Βασίλης Ξ ανακάλυπτε κάποια νέα λύση των εξισώσεων του Einstein, ο Chandra ερχόταν ενθουσιασμένος στο γραφείο μου στο Παν. του Σικάγο, που ήταν γειτονικό με το δικό του, για να μου εκφράσει το θαυμασμό του για τα νέα αποτελέσματα του Βασίλη: "Δεν μπορώ να το πιστέψω", μου έλεγε, "πώς κατάφερε να λύσει αυτό το περίπλοκο σύστημα των εξισώσεων!" [στη Σχετικότητα, συχνά απαιτείται να επιλυθεί ένα σύστημα μεγάλου αριθμού διαφορικών εξισώσεων].
Αργότερα, όταν είμαστε διδάσκοντες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, τη δεκαετία του '80 κατά την οποία ο Chandra είχε ήδη τιμηθεί με το βραβείο Nobel Φυσικής (1983), ο Chandra ταξίδευε από το Σικάγο για να επισκεφθεί στο Ηράκλειο το Βασίλη και να συνεργασθούν σε θέματα της Θεωρίας της Σχετικότητας. Οι καθημερινές ώρες της συνεργασίας τους ήταν πολλές. Μας προξενούσε εντύπωση ότι παρά το μεγάλο ταξίδι και τις πολλές ώρες διαφορά, o Chandra μετά από λίγες μόνο ώρες ξεκούρασης, ερχόταν στο γραφείο και συνεργαζόντουσαν για «ατέλειωτες» ώρες.
Ο Βασίλης ως δάσκαλος και ως συγγραφέας εκλαίκευσης της επιστήμης, ήταν μοναδικός. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κάποιος διαβάζοντας το εκλαικευτικό βιβλίο του "Περί αστέρων και Συμπάντων" καθώς επίσης παρακολουθώντας ένα σεμινάριο που έδωσε στους φοιτητές του ΑΠΘ (1987) για τη Θεωρία της Σχετικότητος και τις μελανές οπές.
Πέραν όμως από τις κορυφαίες επιστημονικές επιδόσεις του Βασίλη, αυτό που πραγματικά τον ξεχώριζε ήταν μια σχεδόν παιδική απλότητα και σεμνότητα, ένας αυθορμητισμός συμπεριφοράς και μια διάθεση γνήσιας προσφοράς, όπως είχα πολλάκις ο ίδιος διαπιστώσει κατά τη μακρά περίοδο κατά την οποία τον είχα γνωρίσει από κοντά ως συμφοιτητή, συνάδελφο και προσωπικό φίλο. Ο Βασίλης άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην επιστήμη, την Ελλάδα το Παν. Κρήτης και όσους τον γνώρισαν, φεύγοντας από τη ζωή τόσο πρόωρα και τόσο άδικα...